Zapalenie ucha zewnętrznego psów to częsty powód wizyty w gabinecie weterynaryjnym. Obserwowane objawy kliniczne to: potrząsanie głową, drapanie się, niepokój i nieprzyjemny zapach z uszu. W większości przypadków zapalenie ucha zewnętrznego jest chorobą wieloczynnikową, w której można wyróżnić:
- czynniki predysponujące – rasa, „ucho pływaka”, nieprawidłowe czyszczenie uszu;
- czynniki pierwotne – ciała obce, pasożyty, alergie;
- czynniki wtórne, które pogłębiają chorobę – nieleczone lub niewłaściwie leczone stany zapalne, zmiany patologiczne.
W zdrowym przewodzie słuchowym zewnętrznym można stwierdzić niewielką ilość bakterii należących do fizjologicznego mikrobiomu skóry. Są to gronkowce koagulozoujemne, streptokoki alfahemolityczne i niehemolityczne, Bacillus spp., Corynebacterium spp.. Może tam również występować mała ilość bakterii klasyfikowanych jako chorobotwórcze – Staphylococcus pseudintermedius, streptokoki beta-hemolityczne, E.coli, Proteus spp., Pseudomonas spp.. Normą jest również obecność w niewielkiej ilości drożdżaków M. pachydermatis.
W sytuacji, gdy dojdzie do zmiany warunków panujących w kanale słuchowym, zwłaszcza w przypadku przewlekłego zapalenia, następuje namnażanie się bakterii i drożdżaków. Dlatego też, w takich przypadkach warto pobrać wymaz z chorego ucha i zlecić jego badanie mikrobiologiczne. Pierwszym etapem postępowania po pobraniu wymazu jest przygotowanie preparatu cytologicznego. Badanie cytologiczne pozwala nam stwierdzić ilość bakterii (liczne, nieliczne itp.). Dodatkowo możemy różnicować ziarniaki od pałeczek oraz wyodrębnić drożdżaki z rodzaju Malassezia oraz komórki zapalne. Jeżeli w tym badaniu stwierdzone zostaną podejrzane struktury mikrobiologiczne, warto zlecić hodowlę oraz wykonanie testu lekowrażliwości (antybiogram). W przypadku gdy konieczne jest leczenie antybiotykami i/lub lekami przeciwgrzybiczymi, dzięki antybiogramowi możemy dobrać odpowiedni komercyjny preparat zawierający właściwe składniki aktywne.
Spektrum patogenów: Analizie poddano 8896 wymazów z uszu psów, które w 2016 roku zostały przesłane w ramach rutynowej diagnostyki do badania mikrobiologicznego. W przypadku 19% wymazów otrzymano wynik ujemny posiewu, czyli nie stwierdzono wzrostu bakterii. Tak więc 81% wymazów dało wynik dodatni, czyli obserwowano wzrost bakterii w posiewach. Wśród posiewów dodatnich stwierdzono: 32,5% przypadków z czystą hodowlą, 31,7% przypadków to hodowla mieszana a 16,8% przypadków to flora fizjologiczna (Ryc. 1)
Bakterią najczęściej izolowaną w badaniu bakteriologicznym był S. pseudintermedius – 38,7% przypadków. Prawie połowę tej ilości stwierdzono w czystych hodowlach. Streptokoki beta-hemolityczne wyhodowano w 12,7% przypadków, P. aeruginosa – 12,3% a „inne” patogeny w 11,9% próbek. Kolejne pod względem częstości izolowania były E.coli – 6%, P. mirabilis – 5,1% i enterokoki – 3,8% (Ryc. 2)
Badanie mykologiczne: Badaniu bakteriologicznemu i mykologicznemu poddano 78% próbek, a samemu badaniu bakteriologicznemu 22%. W badaniu mykologicznym otrzymano 62,8% hodowli ze wzrostem patogenów, z kolei w 32,7% przypadkach nie obserwowano wzrostu.
W dodatnich posiewach mykologicznych najczęściej stwierdzano wzrost M. pachydermatis – 98,6%. Na Rycinie 4 przedstawiono wskaźnik wykrywalności Malassezia w połączeniu z poszczególnymi bakteriami, a także odsetek posiewów ujemnych w kontekście badania mykologicznego. Wzrost Candida spp. I pleśni (wspólnie zaliczonych do grupy „inne”) stwierdzono tylko w pojedynczych przypadkach.
Poziom oporności: Badaniu poddano również oporność najczęściej wykrywanych bakterii na substancje czynne obecne w preparatach do uszu, które były dostępne w momencie przeprowadzania oceny. (Ryc. 5 – 9).
Marbofloksacyna i orbifloksacyna: Oba te antybiotyki należą do grupy fluorochinolonów (inhibitory gyrazy). W badaniu stwierdzono wyższy odsetek szczepów P. aeruginosa opornych na marbofloksacynę oraz podwyższoną oporność na orbifloksacynę w przypadku P. aeruginosa, P. mirabilis i E. coli. Niemniej można stwierdzić iż w przypadku tych dwóch substancji nadal obserwowany jest korzystny, z punktu widzenia leczenia, poziom oporności. Gentamycyna i neomycyna to antybiotyki aminoglikozydowe, które mają podobny wzorzec oporności. Poziom oporności, z punktu widzenia leczenia, na bakterie Gram-ujemne jest dobry. Należy pamiętać, że streptokoki beta-hemolityczne wykazują naturalną oporność na te aminoglikozydy. Chloramfenikol i florfenikol należą do grupy fenikoli. Ich spektrum działania jest bardzo szerokie. Izolowane szczepy, w których obserwowano wyższy procent oporności, to szczepy P. aeruginosa, S. pseudintermedius i P. mirabilis. Należy pamiętać iż P. aeruginosa wykazuje naturalną oporność na te antybiotyki. Może się zdarzyć iż w wyniku hodowli otrzymamy szczepy P. aeruginosa wrażliwe in vitro, ale naturalna oporność może wpływać na skuteczne stosowanie tych antybiotyków in vivo. Antybiotyk polipetydowy, polimyksyna B, jest skuteczny wobec wielu bakterii Gram-ujemnych. Natomiast bakterie Gram-dodatnie są w większości oporne na działanie polimyksyny B. Poddane analizie wyhodowane w LABOKLIN szczepy bakterii Gram-ujemnych miały wysoki odsetek opornych szczepów (30% i więcej). W przypadku bakterii Gram-dodatnich, wszystkie wyizolowane szczepy były oporne. Z pośród izolowanych gatunków bakterii opisanych w tej analizie, należy pamiętać że P. mirabilis oraz większość bakterii Gram-dodatnich wykazuje naturalną oporność na polimyksynę B.
Podsumowanie: w przeprowadzonej analizie wykonanych badań mikrobiologicznych wykazano, iż najczęściej izolowanymi bakteriami w przypadku otitis externa u psów są S. pseudintermedius, streptokoki beta-hemolityczne oraz P. aeruginosa. Z posiewów izolowano również, ale z mniejszą częstotliwością, E.coli, P. mirabilis i enterokoki.
Wśród wyizolowanych szczepów E.coli, P. mirabilis oraz P. aeruginosa stwierdzono wyższy odsetek szczepów opornych na polimyksynę B. Poza tym wyhodowane szczepy wykazywały w większości wrażliwość na inne substancje czynne, co pozwala uznać stwierdzony poziom oporności za całkiem dobry. Wyniki tej analizy pokrywają się z wynikami wcześniejszych badań, zarówno krajowych jak i międzynarodowych, w zakresie najczęściej izolowanych bakterii i ich oporności na substancje czynne zawarte w preparatach do uszu, a także w zakresie wysokiego wskaźnika wykrywalności M. pachydermatis w posiewach mikologicznych.
Zapalenie ucha zewnętrznego jest chorobą wieloczynnikową, której nie wywołują same bakterie czy drożdżaki. Rozwija się ono na skutek choroby pierwotnej, którą należy zidentyfikować, aby wdrażane leczenie było skuteczne.
Analiza danych z 2016 roku miała miejsce przed wejściem w życie nowych przepisów w prawie niemieckim, a mianowicie ustawy o farmacji weterynaryjnej (TÄHAV). Zgodnie z tą ustawą konieczne jest wykonanie antybiogramu do zidentyfikowanych patogenów, jeśli w leczeniu mają być stosowane fluorochinolony lub cefalosporyny III i IV generacji. Jako laboratorium zalecamy, aby lekarze weterynarii zlecali wykonywanie posiewów mikrobiologicznych przy podejrzeniu zakażeń bakteryjnych. Dzięki temu możliwe będzie wdrożenie odpowiedniego, skutecznego leczenia i zminimalizowanie ryzyka rozwoju oporności bakterii.
Dr Corinna Hader
