Czynniki zakaźne są ważną przyczyną stanów chorobowych u gadów, a ich wykrywanie okazuje się istotne zarówno w kontekście diagnostyki jak i konieczności przeprowadzania kwarantanny oraz podejmowania działań profilaktycznych. Na przestrzeni ostatnich kilku lat rozszerzyliśmy ofertę testów znajdujących właśnie takie zastosowania. Poniższe omówienie przedstawia najważniejsze wirusy w poszczególnych grupach gadów oraz metody stosowane do ich wykrywania.
- Wirusy żółwi lądowych i wodno-lądowych
- Wirusy jaszczurek
- Wirusy węży
- Profile diagnostyczne
- Zakażenia wirusowe u gadów
Adenowirusy
Choć adenowirusy najczęściej izoluje się od jaszczurek i węży, zakażenia wirusami z tej grupy stwierdza się także u żółwi lądowych i wodno-lądowych. U tych zwierząt infekcjom adenowirusowym towarzyszy utrata łaknienia, zmiany w jamie ustnej oraz biegunka. Adenowirusy można wykrywać z użyciem techniki PCR w wymazach ze steku pobieranych przyżyciowo oraz w wycinkach wątroby i jelit pozyskiwanych pośmiertnie.
Herpeswirusy
Zakażenia herpeswirusowe stwierdza się u wielu gatunków żółwi lądowych i wodno-lądowych, a szczególnie często u tych drugich. Objawy kliniczne u gatunków wodno-lądowych przyjmują formę wypływu z jamy ustnej i nosowej, utraty łaknienia i osowiałości. Charakterystyczną oznaką są martwicze płytki na języku i błonie śluzowej jamy ustnej. Przyżyciowo testy diagnostyczne można wykonywać na wymazach z jamy ustnej. W przypadku padłych zwierząt materiałem do badań i wykrywania wirusa mogą być wycinki języka, wątroby i jelit, a także mózgu.
U żółwi błotnych herpeswirusy powodują najczęściej zmiany patologiczne w wątrobie. U różnych gatunków żółwi błotnych materiałem do badania mogą być wymazy z jamy ustnej i wycinki wątroby.
Z kolei u gatunków z rodziny żółwi morskich zakażenie herpeswirusowe wiąże się z rozwojem włókniakobrodawczakowatości. Obecność wirusa w zakażonych tkankach można wykrywać techniką PCR.
Pikornawirusy (wirus „X“)
Pikornawirusy (również określane jako wirus „X“) często wykrywa się u żółwi wodno-lądowych. Często współwystępują one z innymi zakażeniami, przykładowo herpeswirusowymi czy mykoplazmami. U młodych zwierząt infekcja pikornawirusem powoduje zmiękczenie pancerza. U osobników dorosłych wirusy wykrywano w przypadkach zapalenia nosa, zapalenia jamy ustnej, wodobrzusza i nagłych upadków. Pikornawirusy najskuteczniej identyfikuje się w wymazach z jamy ustnej pobieranych przyżyciowo. Dobrym materiałem do wykrywania wirusów są także wycinki jelit, języka, nerek i wątroby.
PMV (ferlawirusy) i reowirusy
Ferlawirusy i reowirusy najczęściej identyfikuje się u węży i jaszczurek, lecz mogą one także powodować zakażenia u żółwi lądowych i wodno-lądowych. Klinicznym przejawem infekcji wirusami z obu tych grup są choroby układu oddechowego.
Ranawirusy
Ranawirusy to patogeny o istotnym znaczeniu u płazów, lecz w ostatnich latach coraz częściej wykrywa się je również u gadów: żółwi lądowych i wodno-lądowych, jaszczurek i węży. U żółwi wirusy z tej grupy powodują zapalenie jamy ustnej, zapalenie wątroby i nagłe upadki. Przyżyciowo obecność ranawirusów można wykrywać w wymazach z jamy ustnej lub we krwi, natomiast pośmiertnie skutecznie identyfikuje się ich obecność w wycinkach wątroby, języka oraz skóry.
Adenowirusy
Zakażenia adenowirusowe często stwierdza się u jaszczurek, a szczególnie u agamy brodatej (Pogona vitticeps). Obraz kliniczny zakażeń może być nieswoisty bądź zwierzęta mogą przejawiać utratę łaknienia, apatię, biegunkę oraz opistotonus. U agam brodatych kliniczną postać zakażenia najczęściej stwierdza się u młodych osobników. Wirus można wykrywać w wymazach ze steku oraz w wycinkach wątroby i jelit.
Herpeswirusy
U jaszczurek zakażenia herpeswirusowe najczęściej wiążą się z rozwojem zmian chorobowych w jamie ustnej. Obecność wirusa można wykrywać techniką PCR w wymazach pobranych ze zmienionych chorobowo miejsc jak również z jamy ustnej. Pośmiertnie warto pobierać także wycinki wątroby.
Iridowirusy bezkręgowców u jaszczurek
Iridowirusy bezkręgowców (invertebrate iridoviruses, IIV) stwierdza się przede wszystkim u owadów, lecz regularnie wykrywa się również u jaszczurek, u których mogą one powodować zmiany skórne. Wykonywanie testów na obecność IIV może okazać się pomocne w przypadkach podwyższonej śmiertelności w koloniach owadów hodowanych na pożywienie lub w kolekcjach jaszczurek. Materiałem służącym do wykrywania wirusa mogą być wycinki skóry lub wątroby. W przypadku kolonii owadów (np. świerszczy), materiałem do badań są całe osobniki.
PMV (ferlawirusy)
Ferlawirusy, choć wykrywane przede wszystkim u węży, mogą również powodować zakażenia u jaszczurek, które klinicznie mogą przebiegać bezobjawowo lub przejawiać się chorobą układu oddechowego. Obecność wirusów wykrywa się w taki sam sposób, jak u węży.
Ranawirusy
Ranawirusy wykrywa się u jaszczurek ze zmianami skórnymi, zapaleniem wątroby oraz przy nagłych upadkach. Przyżyciowo wirusy z tej grupy identyfikuje się w wymazach z jamy ustnej bądź ze skóry, natomiast pośmiertnie – w wycinkach wątroby, języka i skóry.
Reowirusy
Reowirusy (obok adenowirusów) stanowią grupę wirusów najczęściej wykrywanych u jaszczurek i węży, choć ich obecność stwierdza się także u żółwi lądowych i wodno-lądowych. Najczęstszym objawem towarzyszącym zakażeniom reowirusowym u jaszczurek i węży są zaburzenia ze strony układu oddechowego, a szczególnie zapalenie płuc. Zakażenia tymi wirusami wiążą się również z rozwojem zmian brodawczakowych na skórze u jaszczurek. Materiałem do wykrywania wirusów są wymazy z jamy ustnej oraz wycinki skóry i płuc.
Adenowirusy
Zakażenia adenowirusowe są częste u węży i klinicznie przejawiają się objawami ze strony przewodu pokarmowego oraz ośrodkowego układu nerwowego.
Arenawirusy u boa i pytonów
Od niedawna wskazuje się, że to właśnie arenawirusy są prawdopodobną przyczyną choroby ciałek wtrętowych (IBD, inclusion body disease) występującej u boa oraz pytonów. W przebiegu IBD ciałka wtrętowe wykrywa się w komórkach różnych tkanek w całym organizmie. Wydaje się, że skutkuje to osłabieniem układu immunologicznego chorych gadów i często towarzyszą temu objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, a także regurgitacja. Przyżyciowo do badania można pobierać pełną krew i wymazy z przełyku bądź bioptaty wątroby. Z kolei pośmiertnie szczególnie ważne jest wykonanie badania techniką PCR na wycinkach mózgu i wątroby. W przypadku pytonów należy zawsze pobrać wycinki mózgu.
Nidowirusy
Od niedawna notuje się przypadki zakażeń wirusami zaliczanymi do rzędu Nidovirales u pytonów królewskich. Infekcjom towarzyszy zapalenie płuc i zapalenie jamy ustnej, a same wirusy wydają się być ważnymi patogenami różnych gatunków pytonów. Obecność wirusa można wykrywać w wymazach z jamy ustnej i popłuczynach tchawiczych, natomiast pośmiertnie materiał pozyskany do badania powinien obejmować wycinki płuc.
PMV (ferlawirusy)
Zakażenia ferlawirusowe najczęściej rozpoznaje się u żmii, zdradnicowatych i połozowatych, lecz opisuje się również przypadki takich infekcji u boa i pytonów. Wśród objawów klinicznych wymienia się wypływ z nosa, duszność, nawracające i oporne na leczenie zapalenie płuc oraz oznaki ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Przyżyciowo wirus można wykrywać techniką PCR w wymazach z jamy ustnej i steku lub w popłuczynach tchawiczych. Odpowiednim materiałem do badania są także wycinki płuc, jelit, wątroby i nerek.
Ranawirusy
Ranawirusy identyfikuje się u węży, a także żółwi lądowych i wodno-lądowych oraz jaszczurek. Zakażenia ranawirusowe powodują pojawianie się zmian ziarniniakowych w wątrobie i jamie ustnej. Obecność wirusa można wykryć w wymazach z jamy ustnej bądź w wycinkach wątroby.
Reowirusy
Reowirusy często wykrywa się u węży. Objawy kliniczne i diagnostyka są takie same, jak u jaszczurek.
Wirus Sunshine
Wirus sunshine to paramyksowirus bardzo odlegle spokrewniony z ferlawirusami. Po raz pierwszy został wykryty w Australii u pytonów z chorobą układu oddechowego i ośrodkowego układy nerwowego. Wydaje się występować rzadko w europejskich hodowlach. Przyżyciowo wirus można wykrywać w wymazach z jamy ustnej lub popłuczynach tchawiczych, natomiast pośmiertnie należy zbadać wycinki płuc i mózgu.
W praktyce klinicznej często konieczne okazuje się przeprowadzenie badań w kierunku całego spektrum potencjalnych patogenów mogących być przyczyną określonych objawów klinicznych w danym przypadku bądź których wprowadzeniu do kolekcji/hodowli należy zapobiec. Rzadko testy służą wykluczeniu jednego, konkretnego czynnika chorobotwórczego.
Chcąc ułatwić identyfikowanie czynników etiologicznych określonych chorób oraz uprościć procedury kwarantanny przygotowaliśmy poniższe profile diagnostyczne:
- Profile kwarantannowe przeznaczone szczególnie dla jaszczurek, połozowatych i żmii, pytonów oraz boa, a także żółwi wodno-lądowych.
- Podstawowy i rozszerzony profil oddechowy dla żółwi wodno-lądowych z chorobami układu oddechowego.
- Profil oddechowy/neurologiczny dla węży boa.
- Profil skórny dla jaszczurek z problemami dermatologicznymi.
- Profil oddechowy/neurologiczny dla węży boa.
- Profil dla płazów.
Zakażenia wirusowe u gadów – objawy kliniczne i materiał do badań
Wirusy | Żółwie lądowe i wodno-lądowe | Jaszczurki | Węże | |
---|---|---|---|---|
Adeno- | Objawy kliniczne | Utrata łaknienia, zmiany patologiczne w jamie ustnej, biegunka. | Zapalenie jelit, zapalenie wątroby. | Zapalenie jelit, zapalenie wątroby. |
Materiał do badania | Wymazy ze steku, wycinki wątroby i jelit. | Wymazy ze steku, wycinki wątroby i jelit. | Wymazy ze steku, wycinki wątroby i jelit. | |
Arena- | Objawy kliniczne | nie opisano w literaturze | nie opisano w literaturze | Choroba ciałek wtrętowych (IBD) (boa i pytony). |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej, pełna krew (EDTA), wycinki wątroby i mózgu. | |||
Herpes- | Objawy kliniczne | Zapalenie jamy ustnej, zapalenie nosa, zapalenie wątroby. | Zmiany patologiczne w jamie ustnej, zapalenie wątroby. | Zmiany patologiczne w jamie ustnej, zapalenie wątroby. |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej, wycinki języka, jelit i wątroby. | Wymazy z jamy ustnej, materiał ze zmian chorobowych, wycinki wątroby. | Wymazy z jamy ustnej, materiał ze zmian chorobowych, wycinki wątroby. | |
Irido- (iridowirusy bezkręgowców, IIV) | Objawy kliniczne | nie opisano w literaturze | Zmiany skórne, wyniszczenie, nagłe upadki. | nie opisano w literaturze |
Materiał do badania | Bioptaty skóry/wątroby. | |||
Nido- | Objawy kliniczne | nie opisano w literaturze | nie opisano w literaturze | Zapalenie płuc, zapalenie jamy ustnej (pytony). |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej, materiał ze zmian chorobowych, wycinki płuc. | |||
Ferla- (PMV) | Objawy kliniczne | Zapalenie płuc. | Zapalenie płuc. | Zapalenie płuc, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego. |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, wycinki płuc/wątroby/nerek/jelit. | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, wycinki płuc/wątroby/jelit. | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, popłuczyny tchawicze, wycinki płuc/wątroby/nerek/trzustki. | |
Picorna- (wirus „X“) | Objawy kliniczne | Zapalenie nosa, zmiękczenie pancerza, wodobrzusze. | nie opisano w literaturze | nie opisano w literaturze |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej, wycinki jelit/wątroby/nerek. | |||
Rana- | Objawy kliniczne | Zapalenie jamy ustnej, zapalenie wątroby. | Zapalenie wątroby, zmiany skórne. | Zapalenie wątroby, zapalenie jamy ustnej. |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, krew, wycinki języka/wątroby. | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, wycinki skóry/wątroby. | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, wycinki wątroby. | |
Reo- | Objawy kliniczne | Zapalenie jamy ustnej, zapalenie nosa. | Zapalenie płuc, zapalenie jelit, zmiany skórne. | Zapalenie płuc. |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej, wycinki języka. | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, wycinki skóry/płuc/jelit. | Wymazy z jamy ustnej, wycinki płuc. | |
Wirus sunshine | Objawy kliniczne | nie opisano w literaturze | nie opisano w literaturze | Objawy oddechowe i ze strony ośrodkowego układu nerwowego (pytony). |
Materiał do badania | Wymazy z jamy ustnej i ze steku, popłuczyny tchawicze, wycinki płuc/mózgu. |