Wirus ospy krowiej jest najważniejszym przedstawicielem rodzaju Orthopoxvirus z rodziny Poxviridae w Europie. Ma potencjał zoonotyczny i może endemicznie występować w Europie oraz w Północnej i Środkowej Azji. Wirus ten ma szerokie spektrum gospodarzy, do których oprócz udomowionych szczurów i kotów zalicza się również ludzi. Pojedyncze przypadki odnotowano również u psów, naczelnych, słoni, nosorożców i egzotycznych kotowatych. Za naturalny rezerwuar wirusa ospy krowiej uważa się dzikie gryzonie, zwłaszcza nornice (np. nornice rude). Z kolei zwierzęta domowe mające bliski kontakt z ludźmi stanowią największe zagrożenie zoonotyczne.
Do zakażeń kotów wirusem ospy krowiej dochodzi dosyć rzadko, przy czym często nie są rozpoznawane klinicznie. Dlatego też w ostatnich latach koty stały się ważną drogą przenoszenia choroby ze zwierząt na ludzi.
Zakażanie obserwuje się na ogół u kotów wychodzących. Do zakażenie dochodzi najczęściej późnym latem i jesienią, czyli w okresie gdy populacja gryzoni osiąga szczytową liczebność.
Pierwotna infekcja jest zwykle wynikiem miejscowych ran po ugryzieniach, zwłaszcza na kończynach przednich, klatce piersiowej i głowie. Początkowo są to małe, miejscowe zmiany, które ulegają zaostrzeniu z powodu wtórnych zakażeń. W ciągu kilku tygodni w wyniku wiremii zależnej od leukocytów, mogą rozwinąć się liczne lub uogólnione zmiany skórne. Zmiany ogólnoustrojowe są rzadkie u kotów z normalną odpornością, ale zdarzają się przypadki śmiertelne spowodowane zapaleniem płuc u kociąt, u zwierząt z obniżoną odpornością i u egzotycznych kotowatych (gepardy).
Należy podkreślić, że zdarzają się pojedyncze przypadki samych objawów oddechowych lub tylko wtórnych, nietypowych zmian skórnych. W takich przypadkach postawienie rozpoznania jest możliwe jedynie na podstawie biopsji ze zmienionego miejsca lub na podstawie dalszych badaniach.
Obraz kliniczny
Klinicznie większość przypadków rozpoznawanych jest wśród zwierząt wolnożyjących/wychodzących, u których występują słabo gojące się lub postępujące zmiany skórne, zwłaszcza na głowie, klatce piersiowej, kończynach przednich i uszach. Zmiany są dobrze odgraniczonymi, początkowo małymi, przekrwionymi plamkami, które rosnąc przekształcają się w grudki i guzki. Charakterystyczne jest wystąpienie centralnego owrzodzenia z martwicą. Zmiany te mogą też wystąpić na języku i błonie śluzowej jamy ustnej. Zwykle strupowate zmiany goją się z bliznowaceniem w ciągu 3-12 tygodni.
Rzadko obserwuje się nawroty zmian, ale proces gojenia może się przedłużać, jeśli pojawi się wtórne zakażenie (bakteryjne lub grzybicze). Zmiany ogólnoustrojowe mogą wystąpić w fazie wiremii, ale są słabo wyrażone. Jeśli jednak wirus kociej ospy krowiej występuje jako zakażenie współistniejące u zwierząt z obniżoną odpornością, podczas zakażenia wirusem niedoboru odporności kotów (FIV), wirusem białaczki kotów (FeLV) lub parwowirusem kotów, powikłania mogą być śmiertelne. Zapalenie płuc kończące się śmiercią zdarza się też przy jatrogennej immunosupresji (terapia kortykosteroidami).
Należy zauważyć, że mogą również wystąpić nietypowe objawy zakażenia wirusem ospy krowiej; ostatnio opisano je w piśmiennictwie (Jungwirth et al., 2018).
U tych pacjentów wystąpiły inne objawy (np. uraz), po których rozwinęły się zmiany skórne charakteryzujące się miejscowym powstawaniem obrzęków i przekrwieniem skóry, a także nieznacznie nasiloną blaszką na kończynach.
Innym nietypowym przypadkiem był młody kot (Schöniger et al., 2007). U kota tego wystąpiły wyłącznie objawy z dróg oddechowych z ostrym początkiem duszności, po której nastąpiła odma opłucnowa. Pobrano biopsję, która wykazała martwicze do proliferacyjnego, oskrzelowo-śródmiąższowego zapalenia płuc z pneumocytami zawierającymi wtręty wewnątrzcytoplazmatyczne. Rozpoznanie „wirusa ospy krowiej u kotów” postawiono na podstawie badania molekularnego.
Rozpoznanie patogenu
Metodami z wyboru do stwierdzania patogenów są biopsje tkanek, a w następnie badanie histopatologiczne i badanie molekularne przy użyciu reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR) do wykrywania wirusowego DNA.
Warto się upewnić, że biopsja została również pobrana z brzegów zmiany z fragmentami naskórka i skóry właściwej w celu zbadania charakterystycznych struktur (wtręty). Rozpoznanie jest często łatwiejsze we wczesnych zmianach, ponieważ w późnych zmianach może przeważać rozległa martwica z utratą tkanki.
W badaniu histologicznym to na ogół obserwuje się znaczną martwicę naskórka i przydatków skórnych (Ryc. 1) z dużymi, kwasochłonnymi wtrętami w cytoplazmie (Ryc. 2).
Rycina 1: Biopsja skóry ze znaczną martwicą skóry (gwiazdka), rozrostem naskórka z obrzękiem i wtrętami wewnątrzcytoplazmatycznymi (strzałka). 4x HE.
Rycina 2: Biopsja skóry. Obecność keratynocytów z kwasochłonnymi wtrętami w cytoplazmie (strzałki). 40x HE.
Badanie histopatologiczne zaleca się w celu potwierdzenia podejrzenia zakażenia wirusem ospy krowiej u kotów oraz identyfikacji wtórnych procesów lub innych możliwych rozpoznań różnicowych.
Rozpoznania różnicowe
Niegojące lub słabo gojące się, proliferujące, strupowate zmiany na głowie, uszach czy kończynach u kotów mogą mieć wiele przyczyn zakaźnych i niezakaźnych i należy je różnicować od zakażenia wirusem ospy krowiej.
Wśród rozpoznań różnicowych są zakażenia bakteryjne i grzybicze, ale także procesy tła autoimmunologicznego takie, jak pęcherzyca liściasta, której obraz histologiczny przedstawia podrogowe i śródrogowe, neutrofilowe krosty zawierające keratynocyty akantolityczne (zaokrąglone i hipereozynofilowe keratynocyty). Te martwe akantolityczne komórki mogą być mylnie zinterpretowane jako kwasochłonne wtręty komórkowe.
Kolejnym rozpoznaniem różnicowym może być zespół eozynofilowy. Histologicznie w cięższych przypadkach obserwuje się znaczną eozynofilię skóry z typowymi tzw. „flame figures” (duże, podłużne formy połączonej keratyny). Wśród rozpoznań różnicowych nie są też wykluczone procesy nowotworowe (np. wieloogniskowy rak in situ – ang. bowenoid in situ carcinoma lub rak płaskonabłonkowy). Ponadto jako potencjalna przyczyna powinny być brane pod uwagę także inne zakażenia wirusowe, takie jak herpeswirus kotów typu 1. Herpeswirus kotów typu 1 może być histologicznie bardzo podobny do wirusa ospy krowiej kotów z wyjątkiem faktu, że posiada on charakterystyczne wewnątrzjądrowe zasadochłonne wtręty, podczas gdy wtręty w cytoplazmie w przypadku wirusa ospy krowiej kotów są kwasochłonne.
Niemniej wtręty często są histologiczni niewykrywalne, lub bardzo trudne do stwierdzenia.
Leczenie i kontrola
Nie ma leczenia specyficznego dla skórnych zakażeń wirusem ospy krowiej. Aby zapobiec wtórnemu zakażeniu bakteryjnemu, wskazane mogą być dodatkowe środki wspomagające leczenie, takie jak dokładne oczyszczenie zmian i, jeśli to konieczne, leczenie antybiotykami.
Pacjenci z ciężkim przebiegiem choroby wymagają intensywnej terapii wspomagającej. Leczenie glikokortykoidami jest przeciwwskazane.
Zaleca się izolowanie zakażonego kota i odpowiednie środki higieny do całkowitego wygojenia ran. Dowiedziono skuteczność wirusobójczych środków dezynfekujących zalecanych przez Niemieckie Weterynaryjne Towarzystwo Medyczne (alkohol i eter etylowy nie są odpowiednie). Możliwa jest też inaktywacja w temperaturze >80°C.
Warto pamiętać, że cząstki wirusa w materiale ze strupa oraz w suchych wacikach w temperaturze pokojowej przez dłuższy czas (miesiące) mogą pozostać aktywne.
Co do zasady należy unikać kontaktu z dziećmi i osobami z obniżoną odpornością do czasu całkowitego wygojenia się zmian – szczególnie z powodu dużej wiremii w materiale ze strupów oraz w wydzielinach z ran skórnych zakażonych zwierząt.
Podsumowanie
Zakażenie wirusem ospy krowiej kotów jest rzadką zoonozą, która zwłaszcza dotyczy kotów wychodzących/wolnożyjących. Jeśli klinicznie występują słabo gojące się, wypukłe, grudkowe lub krostkowe zmiany skórne z centralną martwicą, szczególnie na głowie, klatce piersiowej i kończynach przednich, w diagnostyce różnicowej należy rozważyć zakażenie wirusem ospy krowiej.
Ponadto zaleca się poinformowanie opiekuna o potencjalnym ryzyku zakażenia odzwierzęcego, zwłaszcza w przypadku osób z immunosupresją, oraz o potrzebie wykonanie dalszych badań (badanie histologiczne i/lub badanie molekularne).
Należy pamiętać, że zgodnie z przepisami dotyczącymi chorób epizootycznych zakażenia Orthopoxvirus podlegają obowiązkowej zgłaszalności, a zatem należy je zgłaszać właściwemu organowi weterynaryjnemu.
Dr Nicole Jungwirth
Piśmiennictwo:
- Bennett, C. J. Gaskell, D. Baxby et al. (1990): Feline cowpox virus infection. J Small Anim Pract. 31, 167 – 173.
- Jungwirth, C. Puff, K. Köster et al. (2018): Atypical cowpox virus infection in a series of cats. Journal of Comparative Pa- thology 158, 71 – 76.
- Lee Cross, P.J. Ihrke, E.J. Walder, V.K. Affolter (2005): Skin Diseases of the Dog and Cat: Clinical and Histopathologic Diagnosis, Second Edition. 2005 Blackwell Science Ltd, Print ISBN:9780632064526
- Möstl, D. Addie, S. Bel’ak et al. (2013): Cowpox virus infection in cats, ABCD guidelines on prevention and management. Journal of feline medicine and surgery 15, 557559.
- Schöniger, D. L. Chan, M. Hollinshead et al. (2007): Cowpox virus pneumonia in a domestic cat in Great Britain. Vet Rec. 160, 522 – 523.
- Wohlsein, N. Jungwirth, C. Puff (2018). Katzen pocken – eine Infektionskrankheit mit zunehmender Bedeutung und zoonotischem Potential. Kleintierme dizin, Sonderheft Katzen Spezial August, 17 – 22.
