Jeśli to nie kwestia wychowania
Pacjenci, którzy przejawiają niepożądane zachowania, pojawiają się zwykle w gabinecie weterynaryjnym dość późno w historii choroby. Dzieje się tak gdyż niewłaściwe zachowanie na ogół jest kojarzone wyłącznie z daną sytuacją, okolicznościami i charakterem zwierzęcia, a nie problemem zdrowotnym.
Nieprawidłowe zachowanie może być jednak spowodowane wieloma różnymi zaburzeniami. Za zwiększoną agresywność może odpowiadać np. ból lub zaburzenia hormonalne, ale należy również wziąć pod uwagę choroby zakaźne – w najgorszym wypadku wściekliznę.
Szukając podłoża problemu, w rozpoznaniach różnicowych należy uwzględnić choroby wewnętrzne, zaburzenia hormonalne, choroby zakaźne, schorzenia ortopedyczne, genetyczne, autoimmunologiczne i alergiczne. Również zatrucie może prowadzić do problematycznych zachowań zwierzęcia.
Spośród wielu możliwych przyczyn zebrano tutaj najczęstsze choroby konsultowane w naszym laboratorium.
Choroby wewnętrzne
Wątroba: Zdarza się, iż powodem pierwszej wizyty w gabinecie weterynaryjnym pacjentów z zespoleniem wrotno-obocznym jest apatia. Nawet jeśli pies zacznie przejawiać wyraźnie niepokojące zachowanie – kręcenie się w kółko lub ma napady padaczkopodobne – objawy mogą być znacznie lżejsze i mniej specyficzne, szczególnie w przypadku zespolenia wewnątrzwątrobowego. Interpretacja chemii klinicznej może stanowić wyzwanie, ponieważ nie u wszystkich pacjentów z zespoleniem występują zmiany wartości parametrów wątrobowych. Często obserwuje się tylko izolowany wzrost poziomu ALT. Rozpoznanie należy zatem postawić na podstawie testu stymulacji kwasów żółciowych lub – jeśli jest to możliwe na miejscu – badania stężenia amoniaku, a także badania ultrasonograficznego.
Nerki i pęcherz moczowy: Choroby także tych narządów mogą prowadzić do niepożądanych zachowań. Na przykład, jeśli szczenięta wciąż oddają mocz w domu, warto rozważyć u nich obecność wrodzonych lub nabytych problemów z nerkami lub pęcherzem moczowym. Oprócz oznaczenia mocznika, kreatyniny, SDMA i diagnostyki obrazowej, zaleca się wykonanie badania moczu (badanie ogólne z osadem i posiewem) oraz określenie stosunku białka do kreatyniny w moczu. Dorosłe koty mogą oddawać mocz w domu w związku z problemami z nerkami, co jest często błędnie interpretowane jako problem behawioralny.
Zaburzenia równowagi hormonalnej: Zachowanie jest regulowane przez różne hormony i ich interakcje. Zmiana poziomu tylko jednego hormonu może wywołać głębokie zmiany w zachowaniu.
Tarczyca: Choroby tarczycy są częste u psów i kotów. U psów zarówno przyczyny, jak i objawy niedoczynności tarczycy różnią się w zależności od wieku. U młodych psów to autoimmunologiczne zapalenie tarczycy prowadzi do zmian w zachowaniu, natomiast u starszych psów zmiany takie spowodowane są zanikiem pęcherzyków tarczycy.
U młodych psów zachowania lękowe lub agresywne w połączeniu z nadaktywnością i poważnymi problemami wychowawczymi często wiążą się z zaburzeniami pracy tarczycy. Problemy behawioralne u pacjentów z początkową fazą autoimmunologicznego zapalenia tarczycy wynikają z wahań w wydzielaniu hormonów. Rozpoznanie potwierdza się za pomocą badania poziomu T4 i TSH, a przede wszystkim oznaczając przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (TgAb) oraz przeciwko T3 i T4.
U starszych psów niedoczynność tarczycy jest jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych. Jedną z pierwszych zmian, jakie można zaobserwować, to rosnąca niechęć do ruchu i ospałość. W celu potwierdzenia rozpoznania konieczne jest określenie poziomu T4 i TSH oraz wykluczenie innych schorzeń (na czynność tarczycy może wpływać wiele innych chorób).
Objawy kliniczne wywołane nadczynnością tarczycy u starszych kotów (utrata masy ciała, nadpobudliwość) często umożliwiają szybkie postawienie rozpoznania. Rzadko koty z nadczynnością tarczycy są apatyczne. W większości przypadków wystarczy badanie poziomu T4 w surowicy; w wątpliwych przypadkach można dodatkowo sprawdzić poziom TSH.
Gonady / nadnercza: Steroidowe hormony płciowe odpowiadają za złożony system zachowań. Kastracja zwierząt domowych, jest często wykonywana i znacząco wpływa na ich zachowanie. Wyciszone zwykle zostają agresywne zachowania wobec przedstawicieli tego samego gatunku. W przypadku problemów z dominacją u psów należy się spodziewać, że kastracja ułatwi ich ułożenie.
Jeśli pies lub kot nadal wykazuje zachowania seksualne pomimo wykastrowania / sterylizacji, pojawia się pytanie, czy w organizmie nie pozostała tkanka gonad. W odpowiedzi na to pytanie może pomóc oznaczenie hormonów steroidowych, zwłaszcza badanie poziomu hormonu antymüllerowskiego (AMH) zarówno u samców, jak i u samic.
Nowotwory endokrynologiczne mogą również manifestować się zmianą zachowania zwierzęcia. We wczesnych stadiach może to być jedyny objaw kliniczny. Guzy z komórek Sertolego powodują, że samce stają się atrakcyjne dla innych samców i zachowują się podobnie jak osobniki po kastracji z powodu zwiększonego wydzielania estrogenu. Ziarniszczaki u samic psów mogą wywoływać zachowanie jak u szczennej suki, budującej gniazdo i znoszącej pluszaki, jeśli wydzielanie hormonów, zwłaszcza progesteronu, jest niskie, ale stałe. Dla opiekuna będzie niepokojące, że nie zaobserwowano wcześniej rui, zatem ciąża urojona jest mało prawdopodobna.
Hormonalnie aktywne nowotwory nadnerczy prowadzą do różnych zmian behawioralnych w zależności od wzorca wydzielania hormonów. Zespół Cushinga, który często występuje u psów, wiąże się przede wszystkim ze zwiększonym apetytem – aż do łaknienia spaczonego; inne guzy kory nadnerczy są rzadkie. Dość częstym guzem rdzenia nadnerczy jest guz chromochłonny (ang. pheochromocytoma) wydzielający katecholaminy. Stale podwyższony poziom katecholamin we krwi prowadzi do zwiększonego niepokoju i lęku u pacjentów. Określenie stężenia katecholamin: normetanefryny i metanefryny w osoczu krwi lub stosunku normetanefryny i metanefryny do kreatyniny w moczu pomaga potwierdzić rozpoznanie.
Neuroprzekaźniki
W diagnostyce laboratoryjnej psów z problemami behawioralnymi przywiązuje się coraz większą wagę do „hormonu szczęścia” – serotoniny. Serotonina jest neuroprzekaźnikiem, którego działanie w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) obejmuje hamowanie strachu i agresji. Brak serotoniny w OUN prowadzi zatem do zachowania lękowo-agresywnego. Chociaż serotonina nie może przenikać przez barierę krew-mózg, niski poziom serotoniny we krwi koreluje z pewnymi problemami behawioralnymi. Zależność ta została potwierdzona w naszych badaniach (patrz wykres).
Z tego względu u lękliwych psów wykazujących agresywne zachowania zaleca się oznaczanie serotoniny w surowicy. Oprócz suplementacji diety tryptofanem, leczenie można przeprowadzić analogami serotoniny lub inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny. Po kilku tygodniach można spodziewać się powrotu do normalnego zachowania.
Czynniki zakaźne
Taktyką niektórych czynników zakaźnych jest manipulowanie zachowaniem żywiciela w celu szybszego przeniesienia patogenu na nowego gospodarza. Klasycznym przykładem jest zakażenie wirusem wścieklizny. Na szczęście wścieklizna odgrywa bardzo niewielką rolę w Niemczech. Niemniej powinno się ją uwzględniać jako rozpoznanie różnicowe u zwierząt pochodzących z niekontrolowanego importu i należy ją wziąć pod uwagę, jeśli pies jest agresywny.
Ale nawet mniej dramatyczne i znacznie częściej występujące zakażenia mogą prowadzić do zmian w zachowaniu. Szczególnie pasożyty zewnętrzne żyjące w pokrywie włosowej lub na skórze mogą prowadzić do zwiększonego niepokoju, nie powodując jednocześnie silnego świądu. Zakażone włosy można wysłać do badania w celu identyfikacji obecności ewentualnych pasożytów.
Zatrucia
Spożycie obcych substancji to kolejna przyczyna, która może wywołać niepożądane zachowanie. Zatrucie ołowiem objawia się na różne sposoby, w tym: niepokojem, pobudzeniem, wzmożonym szczekaniem lub gryzieniem i depresją. Połknięcie przez psa nikotyny z niedopałków papierosów prowadzi do pobudzenia / nadpobudliwości. Nierzadko się zdarza, że zwierzęta zjadają leki, które właściciel zostawił w zasięgu pupila. W zależności od leku i spożytej dawki zachowanie może być zróżnicowane – od nadpobudliwości do senności. Jednorazowe spożycie trucizny powoduje nagłą zmianę zachowania, a przy wyższej dawce zwykle wiąże się z dalszymi objawami.
Genetyczne problemy behawioralne
Zwłaszcza u zwierząt z rodowodem istnieją różne wady genetyczne, które wiążą się ze zmianami behawioralnymi. Należą do nich, na przykład: neuronalna lipofuscynoza ceroidowa (niepokój, agresja, lęk), zespół okaleczenia dystalnych części kończyn (gryzienie łap), choroba spichrzeniowa glikogenu (ospałość), martwicze zapalenie mózgu i opon mózgowych (dezorientacja, potrząsanie głową, kręcenie się w kółko), polimorfizm transportera dopaminy (dziedziczne zaburzenia zachowania u owczarków belgijskich Malinois: zmniejszona pobudliwość, epizodyczna agresja) i wiele innych. Mutacje prowadzące do zaburzeń zachowania wykryto już u wielu ras, z tego względu należy rozważyć wykonanie badań w kierunku chorób dziedzicznych u psów rasowych z problemami behawioralnymi. Posiadamy bardzo bogatą i stale rozszerzaną ofertę testów, zwłaszcza dla psów.
Podstawowe parametry laboratoryjne do oznaczenia w najczęstszych problemach behawioralnych
(1) Materiał przesyła się do laboratorium schłodzony (lub mrożony) bez dostępu światła
(2) Mrożone osocze EDTA, mocz zakwaszony kwasem solnym do pH<2, wysłane w formie zamrożonej bez dostępu światła
(3) Krew pełna EDTA
(4) Możliwe tylko z moczu; zawsze przesyłać z opisem klinicznym
Opracowane przez:
Dr Ruth Klein
