Wybór badań do diagnostyki laboratoryjnej zależy od tego, czy występuje ostra, czy przewlekła biegunka oraz od tego, jakie badania zostały wcześniej wykonane. Wstępne badania krwi i kału dadzą informację o dalszych decyzjach i badaniach kontrolnych (obrazowanie czy dieta eliminacyjna).
Podstawowe badania
Kał:
- Badanie parazytologiczne (endopasożyty)
- Badanie na obecność fakultatywnych patogenów jelitowych
- Badanie na obecność patogenów wirusowych
Krew:
- Morfologia
- Badanie biochemiczne
Jeżeli na pierwszą wizytę w gabinecie weterynaryjnym zgłasza się pacjent z biegunką, należy wykonać badanie parazytologiczne. Inwazja pasożytów jelitowych, takich jak glisty, włosogłówki lub tęgoryjce, może prowadzić do zaburzeń żołądkowo-jelitowych, podobnie jak infekcje pierwotniacze, takie jak giardia czy kokcydia.
Badanie przeprowadza się mikroskopowo (flotacja/sedymentacja) lub w przypadku giardii także metodą ELISA (metoda immunologiczna). Zbiorcza próbka kału z 3 dni zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia sporadycznie wydalanych patogenów. U kotów należy wziąć pod uwagę możliwość zakażenia Tritrichomonas fetus, które można wykryć za pomocą badania PCR.
W przypadku ostrej biegunki, zwłaszcza u młodych zwierząt oraz ze znacznym pogorszeniem stanu ogólnego (np. gorączką) należy brać pod uwagę również patogeny wirusowe (parwo-, circo- i koronawirusy). Można je zbadać za pomocą testu ELISA i/lub PCR.
Można rozważyć badanie bakteriologiczne próbki kału w celu wykrycia zakażenia (fakultatywnymi) patogenami jelitowymi. Obejmują one Salmonella spp, Yersinia spp., Campylobakter spp., E coli oraz bakterie gazotwórcze, takie jak Clostridium spp., Clostridioides sp., Clostridium perfringens, Clostridioides difficile są zdolne do tworzenia enterotoksyn. Wskazane jest testowanie psów i kotów karmionych BARFem/surową karmą na obecność Salmonelli, Yersinia, Campylobacter i Listerii. Oprócz badania bakteriologicznego badanie mykologiczne może również wykazać dysbiozę poprzez zwiększoną wykrywalność drożdżaków.
Za pomocą badań krwi (morfologia krwi i badania biochemiczne) można stwierdzić się, czy występuje choroba ogólnoustrojowa, której towarzyszą objawy żołądkowo-jelitowe (taka jak choroba wątroby lub nerek), odwodnienie, infekcja pasożytnicza, stan zapalny. Przydatne jest również oznaczenie białka całkowitego oraz albuminy, na przykład w celu wykrycia enteropatii białkogubnej lub innych chorób, które również są związane z utratą białka.
Dalsze badania
Jeżeli pierwsze badania nie doprowadziły jeszcze do postawienia diagnozy, należy przeprowadzić dalszą diagnostykę różnicową.
Kał
Zaburzenia trawienia / zaburzenia wchłaniania:
- mikroskopowa ocena wykorzystania karmy
- elastaza trzustkowa (pies)
- kwasy żółciowe
Obecność zapalenia:
- kalprotektyna
- wydzielnicza IgA
Utrata białka:
- alfa-1-antytrypsyna
- zonulina
Dysbioza:
- analiza dysbiozy
Krew
Trzustka:
- TLI, witamina B12, kwas foliowy
- PLI, lipaza, amylaza
Nadczynność tarczycy:
- hormony tarczycy (kot)
Choroba Addisona:
- podstawowy kortyzol, stosunek Na/K
Infekcje (kot):
- przeciwciała (FIV, Toxoplasma), antygen FeLV
Badania kału
Mikroskopowa ocena wykorzystania karmy służy do oceny niestrawionych składników żywności, takich jak tłuszcz, włókna mięśniowe i skrobia, za pomocą specjalnego barwienia, a następnie badania mikroskopowego kału. Badanie to nie jest specyficzne dla konkretnego obrazu klinicznego, ale może wykazać zmniejszoną zdolność trawienia i wchłaniania (złe trawienie lub złe wchłanianie).
W przypadku utraty wagi połączonej z wymiotami i biegunką warto wykonać oznaczenie poziomu elastazy trzustkowej do sprawdzenia funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki. Parametr ten można wykorzystać jako badanie przesiewowe w kierunku zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki. Jest to enzym wydzielany przez trzustkę i nieulegający rozkładowi w jelitach. Wysoka wartość potwierdza dostateczną funkcję zewnątrzwydzielniczej trzustki. W przypadku EPI wartości są niskie, ale mogą być również przejściowo zaniżone u psów z biegunką (ze względu na efekt rozrzedzania kału). W takich przypadkach należy oznaczyć stężenie TLI we krwi.
Kalprotektyna jest biomarkerem, który może wskazywać na procesy zapalne w jelitach. Jest to białko powstające głównie w granulocytach obojętnochłonnych. W przypadku bodźca zapalnego więcej granulocytów przenika przez ścianę jelita poprzez dyfuzję, zwiększając w ten sposób stężenie kalprotektyny w kale.
Oznaczenie alfa-1-antytrypsyny można przeprowadzić w przypadku podejrzenia utraty białka przez jelita. Alfa-1-antytrypsyna jest inhibitorem proteazy o wielkości podobnej do albuminy i jest wydalana przez jelita w mniej więcej taki sam sposób (np. w przypadku zwiększonej przepuszczalności ściany jelita). W przeciwieństwie do albuminy jest niewrażliwa na bakteryjną degradację proteolityczną w jelitach, dlatego jest wydalana w postaci niezmienionej z kałem. Zwiększone wartości wskazują na utratę białka w jelitach.
Zonulina jest markerem integralności śluzówkowej bariery jelitowej. Uważa się, że jest mediatorem międzykomórkowej przepuszczalności jelitowej poprzez modulację międzykomórkowych połączeń ścisłych. Wzrost przepuszczalności jelitowej prowadzi do “rozszczelnienia” połączeń enterocytów i uwolnienia zonuliny do światła jelita. Zwiększone poziomy zonuliny wykazano u psów z przewlekłą biegunką związaną z limfangiektazją jelitową.
Analiza dysbiozy może pomóc wyjaśnić, czy mikroflora jelitowa jest zachwiana. Jeśli skład flory jelitowej zostanie zaburzony lub nastąpi przesunięcie patogenów komensalnych, nazywa się to dysbiozą. Dysbioza to zaburzenie równowagi między różnymi gatunkami bakterii, które może prowadzić do zmniejszenia ich różnorodności, zwiększenia liczby potencjalnie szkodliwych bakterii i zmian w funkcjonowaniu mikrobioty.
Coraz częściej z dysbiozą wiąże się różne obrazy kliniczne, takie jak przewlekła biegunka, nietolerancje pokarmowe, przewlekła enteropatia czy dolegliwości metaboliczne. Tylko bardzo mała część (<1%) bakterii może być wykryta poprzez hodowlę, analiza dysbiozy oparta na biologii molekularnej (qPCR) może również wykryć patogeny, niezależnie od warunków ich hodowli (zwłaszcza beztlenowce).
Badania krwi
Inne rozpoznania różnicowe można konkretnie zidentyfikować na podstawie określonych parametrów krwi. Choroby trzustki należy diagnozować poprzez badanie stężenia TLI, PLI (reaktywność immunologiczna lipazy trzustkowej), lipazy DGGR, witaminy B12 (kobalamina) i kwasu foliowego.
Oznaczenie TLI jest swoistym testem pozwalającym wykryć zewnątrzwydzielniczą niewydolność trzustki (obniżone stężenie TLI).
Trzykrotny wzrost wartości Lipazy DGGR sugeruje zapalenie trzustki. Aby to zweryfikować, należy oznaczyć poziom PLI. Oznaczenie specyficznej lipazy trzustkowej w surowicy psów i kotów uważane jest za najczulszy, nieinwazyjny marker w diagnostyce zapalenia trzustki. W przebiegu reakcji zapalnej komórki trzustki ulegają zniszczeniu, przez co wzrasta stężenie lipazy trzustkowej w surowicy.
Witamina B12 może być stosowana do diagnostyki nieprawidłowej kolonizacji bakteryjnej jelita cienkiego, jej obniżenie może wskazywać na złe wchłanianie. Niedobór kobalaminy może przyczyniać się do nacieku zapalnego błony śluzowej i zaniku kosmków jelitowych. Bywa że u psów z hipokobalaminemią leczenie choroby podstawowej może być skuteczne dopiero po podaniu suplementów kobalaminy.
Kwas foliowy: Hipofolatemia może wskazywać na zaburzenia wchłaniania (dwunastnica, proksymalny odcinek jelita czczego). Hiperfoliatemię można zaobserwować w przypadku dysbiozy.
Endokrynopatie, np. nadczynność tarczycy u kotów można stwierdzić, wykonując oznaczenie poziomu T4. W chorobie Addisona widoczne są zmiany elektrolitowe (stosunek sodu do potasu) i obniżony podstawowy poziom kortyzolu (uwaga: zdarzają się także postacie atypowe bez zmian elektrolitowych).
Zakażenia – wirus niedoboru odporności kotów (FIV) i wirus białaczki kotów mogą prowadzić do osłabienia układu odpornościowego u kotów i tym samym predysponują do infekcji, które mogą wpływać na przewód pokarmowy. Wykrywanie antygenu FeLV i przeciwciał FIV przeprowadza się za pomocą testu ELISA lub wykrywania prowirusa metodą PCR.
Inne metody diagnozy przewlekłych biegunek
Badania obrazowe jamy brzusznej, badania histopatologiczne próbek tkanek i dieta eliminacyjna to kolejne ważne metody służące diagnozowaniu przewlekłych biegunek.
Badanie histologiczne może być pomocne w diagnozowaniu nowotworu. Ponadto typowe zmiany mogą wskazywać na enteropatię związaną z utratą białka, a także ogólną informację na temat procesu zapalnego w jelitach (np. nietolerancja pokarmowa, IBD).
Dieta eliminacyjna to nieinwazyjna metoda potwierdzająca biegunkę reagującą na pokarm. Ścisłe przestrzeganie diety ma ogromne znaczenie i należy je realistycznie ocenić w zależności od przestrzegania zaleceń przez właściciela i otoczenie zwierzęcia (np. wątpliwe w przypadku psa w rodzinie z małymi dziećmi, od którego pies zbiera resztki jedzenia).