Specyfika przewodu pokarmowego koni
Układ pokarmowy koni jest przystosowany do jak najlepszego wykorzystania pokarmu roślinnego. Trawienie rozpoczyna się już od przeżucia paszy w jamie ustnej i zmieszania jej ze śliną. Aby proces przebiegał właściwie konieczne są do tego zdrowe zęby.
W przypadku problemów z zębami, zbyt szybkim jedzeniem lub jedzeniem nieodpowiedniego pokarmu, konie podatne są na niedrożność przełyku (zadławienie). Konie jedzą stale, ale ich żołądek jest raczej mały w stosunku do gabarytów zwierzęcia. Pojemność żołądka to tylko 8-15 litrów, co oznacza, że w danym momencie mogą zjeść tylko niewielkie ilości pożywienia.
Odczyn pH w żołądku jest na poziomie 2, czyli jest to odczyn bardzo kwaśny. Kwas żołądkowy jest stale wytwarzany. Wartość pH wzrasta i to, że pokarm jest pobierany i mieszany z miazgą pokarmową, zapobiega nadkwaśności. Zmniejsza to ryzyko wrzodów żołądka.
W jelicie cienkim zachodzi trawienie enzymatyczne i wchłanianie składników odżywczych. To tutaj następuje rozpad węglowodanów, białek i tłuszczów.
Jelito grube składa się z jelita ślepego, okrężnicy i prostnicy. W jelicie ślepym trudne do strawienia włókna takie, jak celuloza i pektyna, są metabolizowane przez liczne mikroorganizmy do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które służą zwierzęciu jako źródło energii. Kolonizacja drobnoustrojów zależy od rodzaju przyjmowanej przez zwierzęcia paszy. Jeśli przestaje być zrównoważona, powoduje to niewłaściwą fermentację. W okrężnicy dochodzi do tworzenia rozpuszczalnych w wodzie witamin z grupy B i witaminy C oraz wchłaniania płynów i elektrolitów.
Objawy kliniczne zaburzeń trawienia
U koni występuje wiele ogólnych objawów zaburzeń przewodu pokarmowego. Są to między innymi:
- Biegunka,
- zaparcia, bardzo suchy kał,
- kolka: bóle brzucha, tupanie, uderzanie się kończynami po brzuchu, machanie ogonem, częste tarzanie się, pocenie się, niepokój, apatia,
- utrata apetytu,
- problemy z wypróżnieniem,
- nadmierne gromadzenie gazów,
- słaba forma, gorsze jazdy,
- odruch flehmen, wzmożone ziewanie,
- dławienie, szczególnie u starszych koni.
Przyczyny biegunek mogą być różne. Infekcje bakteryjne jelit mogą na przykład wywoływać nadmierne wydzielanie płynu do jelita, co prowadzi do wypływu wodnistej cieczy przed lub po wypróżnieniu w postaci płynnego stolca.
Złe wchłanianie może również sprzyjać biegunce. Jeśli mniej elektrolitów i płynów zostanie wchłoniętych przez błonę śluzową jelit z powodu zakażeń wirusowych, bakteryjnych lub pasożytniczych, może dojść do zaburzenia równowagi osmotycznej. Zwiększa to zawartość płynów w przewodzie pokarmowym i zmiękcza kał. Objawy z przewodu pokarmowego mogą również objawiać się zmianami w ruchliwości jelit. W wielu miejscach układu pokarmowego koni dochodzi do skręceń i przewężeń. Twarde, suche odchody mogą znacznie zwiększyć ryzyko niedrożności. Nieprawidłowa fermentacja powoduje nadmierne gromadzenie gazów, co może prowadzić do przemieszczenia odcinków jelit.
Próbka kału – możliwości diagnostyczne
Bakterie:
Toksynotwórcze szczepy Clostridium perfringens i Clostridium difficile, salmonelli, Lawsonia intracellularis oraz Rhodococcus equi są uważane za główne chorobotwórcze mikroorganizmy.
Chociaż Clostridia mogą rozwijać się w warunkach beztlenowych, objawy kliniczne są zwykle spowodowane przez toksyny wytwarzane przez Clostridia. Dlatego wykrywanie toksyn za pomocą testu immunoezymatycznego (EIA) ma większą wartość diagnostyczną niż czasochłonna hodowla, zwłaszcza że Clostridia są również częścią zdrowej flory jelitowej.
Salmonella wywołuje u koni ostrą biegunkę przebiegająca z gorączką. Źrebięta cierpią również na choroby ogólnoustrojowe. U dorosłych zwierząt możliwe jest bezobjawowe wydalanie patogenu. Źródłem zakażenia są głównie pasza i woda zanieczyszczona odchodami zakażonych ptaków, zwierząt hodowlanych i gryzoni. Salmonella może być wyhodowana na specjalnych pożywkach hodowlanych lub wykryta metodą PCR. Należy pamiętać iż Salmonella nie jest stale wydalane z organizmu. W LABOKLIN badanie w kierunku Salmonelli stanowi stały element bakteriologicznego badania kału.
Lawsonia intracellularis, to Gram-ujemna bakteria wewnątrzkomórkowa będąca czynnikiem wywołującym enteropatię proliferacyjną koni (EPE). Dotyczy ono źrebiąt ssących, zwłaszcza odsadzonych. Chore zwierzęta mogą mieć zły stan ogólny, biegunkę i objawy kolki, ale często jedynym objawem jest „wyniszczenie”.
Bakterię wykrywa się badaniem PCR z próbki kału.
Rhodococcus equi powoduje ciężkie zapalenie płuc u źrebiąt. Dodatkowo przy rodokokozie mogą wystąpić zaburzenia jelitowe. Patogen można wykryć za pomocą hodowli lub poprzez badanie PCR z wydzieliny tchawiczo-oskrzelowej (ang. tracheobronchial secretion, TBS) lub kału. Test PCR jest bardziej czuły. Ze względu na czynniki zakłócające, które mogą występować w kale, w tym przypadku jako materiał do badania lepsza jest wydzielina tchawiczo-oskrzelowa.
Autoszczepionka:
Przed wyprodukowaniem autoszczepionki należy przeprowadzić badanie bakteriologiczne w celu wyizolowania patogenów Gram-ujemnych. Szczepionkę doustną przygotowuje się z inaktywowanych bakterii i podaje koniom doustnie przez 20 dni. Autoszczepionka pomaga stymulować produkcję wydzielniczych IgA w błonie śluzowej. Stosowanie autoszczepionek jest szczególnie skuteczne w leczeniu przewlekłych zaburzeń trawiennych, zwłaszcza wodnistego stolca.
Wirusy:
Rotawirusy: Zwłaszcza u źrebiąt odgrywają rolę patogenu biegunkowego. Zwykle w krótkim czasie zakaża się grupka źrebiąt. Rozpoznanie przeprowadza się na podstawie testu EIA z kału.
Koronawirusy: Chorują głównie dorosłe zwierzęta. Często jedynym objawem jest gorączka. Zachorowalność jest wysoka, ale przy niskiej śmiertelności. Diagnostyka polega na wykonaniu badania PCR z kału.
Pasożyty:
Badania parazytologiczne kału należy wykonywać nie tylko w przypadku zaburzeń trawienia, lecz także regularnie u koni bez objawów klinicznych. Aby zwiększyć czułość badania, zaleca się badanie 3-dniowych zbiorczych próbek kału.
Istnieją dwie różne metody testowe do rozpoznania słupkowców (Strongylinae). Flotacja daje wynik półilościowy. W zależności od liczby jaj w polu widzenia ilość jest oznaczana jako niska, umiarkowana lub wysoka. W zmodyfikowanej metodzie McMastera w komorze zliczeniowej unosi się określona ilość kału, dzięki czemu obecne stadia pasożytów można policzyć pod mikroskopem. Tutaj wynikiem jest liczba jaj na gram kału. Jest to konieczne, jeśli konie są odrobaczane wybiórczo.
Jaj dużych i małych słupkowców nie można rozróżnić mikroskopowo. Jeśli trzeba je zróżnicować, należy wyhodować kulturę larw.
Parascaris spp. (glista) jest najważniejszym endopasożytem u źrebiąt i roczniaków. U dorosłych zwierząt inwazja patogenów występuje rzadko. Obecność glisty stwierdza się w badaniu mikroskopowym kału (flotacja).
Wyłącznie koproskopowe badanie w kierunku tasiemców ma niską czułość. Zastosowanie połączonych technik sedymentacyjno-flotacyjnych może zwiększyć wskaźnik wykrywalności, ale problemem jest nieregularne wydalanie jaj.
Badanie EIA z surowicy jest lepsze niż wykrywanie patogenów w kale ze względu na wyższą czułość.
Strongyloides westeri (węgorek) występuje głównie u źrebiąt do 6 miesiąca życia; czasami dotyka również dorosłych koni. Jaja można stwierdzić w świeżych próbkach kału za pomocą flotacji. Jeśli próbka kału ma już kilka godzin, wykrywanie przeprowadza się metodą Baermanna-Wetzela.
Pierwotniaki zwykle wywołują choroby tylko u źrebiąt. Cryptosporidium można rozpoznać za pomocą testu EIA lub w rozmazie kału zabarwionym fuksyną karbolową. Eimeria leuckarti i giardia można stwierdzić mikroskopowo po wzbogaceniu – jednak w celu wykrycia giardii test EIA i PCR mają wyższą czułość.
Piasek:
W przypadku karmienia koni sianem na piaszczystym padoku lub niedostatecznego rozrostu pastwiska istnieje szansa, że zwierzęta pobierają zbyt dużo piasku podczas jedzenia – a to zwiększa ryzyko wystąpienia kolki piaskowej. Piasek w kale można łatwo wykryć bezpośrednio w stajni lub u lekarza weterynarii. W tym celu kał miesza się w wodzie, np. w rękawiczce do badań. Piasek osiada i widać go na dnie. Wykrycie piasku jest rozstrzygające. Nie można jednak wykluczyć obecności piasku w przewodzie pokarmowym, nawet jeśli nie jest wydalany.
Perspektywy:
Woda pitna dla zwierząt:
Oprócz zakaźnych patogenów biegunkowych istnieje wiele innych przyczyn, które mogą prowadzić do zaburzeń trawienia. Nie należy zapominać o monitorowaniu jakości pożywienia i wody, zwłaszcza jeśli zwierzęta nie mają dostępu do wody pitnej i zamiast tego piją z otwartych zbiorników wodnych lub studni. Jakość wody powinna być badana w regularnych odstępach czasu.
Mikrobiom:
Podobnie jak u wszystkich innych ssaków, mikrobiom jelitowy koni ma również ścisłe połączenie funkcjonalne z gospodarzem. Dlatego też dobrze funkcjonujący układ pokarmowy z odpowiednią florą bakteryjną jelit ma zasadnicze znaczenie dla zdrowia konia. Chociaż związki przyczynowe są nadal przedmiotem badań, na homeostazę drobnoustrojów jelitowych silnie wpływają takie czynniki, jak zaburzenia trawienia lub zmiany paszy. Wstępne badania nad charakterystyką dysbiotycznych zmian mikrobiomu jelitowego u koni już przynoszą obiecujące wyniki. Na przykład, wydaje się, że występuje nadreprezentacja niektórych proteobakterii u koni z wodnistym stolcem. Z drugiej strony, znacznie zmniejszyło się występowanie gatunków beztlenowców z rodzaju Clostridium i przedstawicieli Verrucomicrobia.
W przyszłości ukierunkowane badanie mikrobiomu jelitowego może pomóc w diagnozowaniu zmian w mikrobiocie jelitowej i określaniu predyspozycji do zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Dzięki temu możliwe byłoby zapobieganie lub leczenie zaburzeń przewodu pokarmowego jeszcze przed wystąpieniem objawów klinicznych, stosując skoordynowane schematy leczenia (np. wybrane pre- i probiotyki).
Ann-Kathrin Schieder, dr Ronnie Gueta
Piśmiennictwo:
- Dougal K, Harris PA, Edwards A, Pachebat JA, Blackmore TM, Worgan HJ, et al. A comparison of the microbiome and the metabolome of different regions of the equine hindgut. FEMS microbiology ecology. 2012;82(3): 642–652.
- Costa MC, Silva G, Ramos RV, Staempfli HR, Arroyo LG, Kim P, et al. Characterization and comparison of the bacterial microbiota in different gastrointestinal tract compartments in horses. Veterinary journal. 2015;205(1): 74–80.