Zołzy to choroba wywoływana przez gram-dodatnią, β-hemolizującą bakterię Streptococcus equi subsp. equi. Po okresie inkubacji trwającym do 14 dni możliwy jest ciężki przebieg choroby, zwłaszcza u młodych koni. Dokładny czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów klinicznych zależy od indywidualnej odporności danego konia i ilości patogenu. U dorosłych zwierząt obraz kliniczny może być nietypowy, raczej z lekkim przebiegiem choroby bez limfadenopatii. Wydalanie patogenu na ogół rozpoczyna się 2-3 dni po wystąpieniu gorączki i zwykle trwa 2-3 tygodnie.
Początkowo w przebiegu infekcji pojawiają się takie niespecyficzne objawy, jak: gorączka (do 42°C), ospałość, anoreksja i kaszel. Po kontakcie z błonami śluzowymi górnych dróg oddechowych następuje bezpośrednia kolonizacja bakteryjna tkanki limfatycznej gardła, węzłów chłonnych zagardłowych, a następnie węzłów chłonnych żuchwowych i okołogardłowych. Właściwości antyfagocytarne bakterii prowadzą do tworzenia się ropni wywołanych przez nagromadzone neutrofile. Ropnie te zwykle pękają 7-10 dni po zakażeniu i ropa jest odprowadzana bezpośrednio na zewnątrz lub do górnych dróg oddechowych i worków powietrznych, przez co może wystąpić ropna, jednostronna lub obustronna wydzielina z nosa.
W zależności od tego, które węzły chłonne są najpierw zajęte, obrzęk nie zawsze będzie widoczny z zewnątrz. Znacznie powiększone węzły chłonne i zapalenie śluzówki gardła mogą powodować niedrożność górnych dróg oddechowych oraz trudności z połykaniem, a nawet częściowe porażenie krtani.
Pęknięcie ropni węzła chłonnego zagardłowego do worków powietrznych, gdy drenaż jest niewystarczający, może prowadzić do powstania ropniaka; mogą się też tworzyć kamienie, jeśli ropa pozostaje nieodprowadzona przez dłuższy czas. W takich przypadkach konie potrafią latami być zakażone i okresowo wydalać patogeny. Częstość występowania to około 2-10% chorych zwierząt w ognisku epidemicznym. Streptococcus equi subsp. equi może rozprzestrzeniać się do wszystkich narządów drogą hemato- lub limfogenną i prowadzić do zapalenia ropnego lub ropni (tzw. zołzy przerzutowe). Innym możliwym powikłaniem jest wybrocznica (ang. purpura haemorrhagica).
Po zwalczeniu choroby u większości koni rozwija się długotrwała odporność, ale odnotowano również przypadki reinfekcji. Ponieważ patogen jest wysoce zakaźny, może szybko rozprzestrzeniać się w całym stadzie poprzez transmisję bezpośrednią i pośrednią (np. poidła, ludzie, owady). Chociaż patogen zołzów w środowisku przetrwa raczej krótko, ocenia się, że w wodzie żyje do 4-6 tygodni. Zwłaszcza bezobjawowi nosiciele mogą znacznie sprzyjać rozprzestrzenianiu się bakterii. W przypadku nowych koni w stadzie zalecana jest co najmniej trzytygodniowa kwarantanna, uwzględniająca badanie na obecność Streptococcus equi subsp. equi, w celu wyłapania bezobjawowych nosicieli. Ze względu na opóźnione wydalanie patogenu, w przypadku wybuchu epidemii możliwe jest zabezpieczenie innych koni przed zakażeniem w stadzie poprzez wczesną izolację gorączkujących koni. Wydalanie patogenu trwa do 3-7 tygodni po ustąpieniu ostrej fazy choroby. Niewykluczone jest także okresowe wydalanie bakterii, jeśli zatrzymają się one w workach powietrznych lub zatokach przynosowych. Jeśli śluzowo-ropna wydzielina z nosa utrzymuje się przez ponad 2 tygodnie, wskazane jest badanie endoskopowe worków powietrznych.
Badanie na nosicielstwo jest zalecane najwcześniej 3 tygodnie po ustąpieniu objawów klinicznych lub od ostatniego kontaktu z zakażonym koniem.
Identyfikowanie bezobjawowych nosicieli z okresowym wydalaniem patogenów, które są rezerwuarem nowych ognisk epidemii, ma kluczowe znaczenie w kontroli i postępowaniu z zołzami.
W tych Aktualnościach Laboklin przedstawiamy przegląd opcji diagnostycznych z uwzględnieniem wybory właściwego materiału do badania dla najbardziej przydatnych metod.
Bezpośrednie wykrywanie patogenów
Materiał do badania
Metoda pobierania próbek, skuteczność bezpośredniego wykrywania patogenu oraz interpretacja wyników laboratoryjnych zależą od epidemiologii patogenu. Na wczesnym etapie choroby Streptococcus equi subsp. equi dość szybko zajmuje tkankę limfatyczną i jest wtedy niemal niemożliwy – lub wręcz niemożliwy – do wykrycia na błonach śluzowych. Zwłaszcza w pierwszych 2-3 dniach po wystąpieniu pierwszych niespecyficznych objawów (gorączka) patogeny nie są wydalane. Negatywne wyniki testu PCR czy posiewu nie są zatem diagnostycznie rozstrzygające, szczególnie na wczesnym etapie zakażenia. W sytuacji gdy istnieje silne podejrzenie zołzów, a testy nie wykazały obecności patogenu, należy przebadać jeszcze jedną próbkę, a w razie potrzeby rozważyć ewentualną zmianę rodzaju materiału do badań.
Rodzaj pobieranej do badania próbki zależy od objawów klinicznych. W przypadku ropiejących węzłów chłonnych możliwe jest pobranie wymazu z aspiratu lub materiału z ropni. Najodpowiedniejszym materiałem do pobrania od koni ze śluzowo-ropną wydzieliną z nosa są wymazy z nosogardzieli lub głębokie wymazy z jamy nosowej. Jeśli u konia nie występuje żaden z tych objawów, a istnieje podejrzenie zołzów, zaleca się pobranie próbek z popłuczyn nosa lub gardła. Zwiększa to prawdopodobieństwo wykrycia zakażenia, ponieważ pobierana jest tu próbka pośrednio z większej powierzchni błony śluzowej. By wykluczyć nosicieli, zalecane jest pobranie popłuczyn z worka powietrznego. Czułość wykrywania patogenów wzrasta przy wielokrotnie powtarzanym badaniu. Zaleca się pobranie do 3 próbek w odstępach tygodniowych przed stwierdzeniem nieobecności patogenu u badanego zwierzęcia.
PCR
RT-PCR idealnie nadaje się do bezpośredniego stwierdzenia patogenów dzięki wysokiej czułości i swoistości w połączeniu z krótkim czasem obróbki. Badanie PCR próbek popłuczyn z worka powietrznego jest zatem uważane za złoty standard w identyfikacji klinicznie zdrowych nosicieli. Należy jednak zauważyć, że są możliwe wyniki fałszywie ujemne, jeśli ropnie zagardłowych węzłów chłonnych nie pękły do worków powietrznych. Do testów PCR z wymazów należy używać wymazówkę (nawilżoną) bez podłoża transportowego. Wykrycie określonych sekwencji genów pozwala na rozróżnienie pomiędzy Streptococcus equi subsp. equi a Streptococcus equi subsp. zooepidemicus. W LABOKLIN jest możliwość wyboru między pojedynczym oznaczeniem patogenu zołzów lub obu tych podgatunków. Zakażenie warunkowo patogennym komensalem Streptococcus equi subsp. zooepidemicus nie zawsze jest klinicznie możliwe do odrożnienia od zołzów, zwłaszcza w przypadku źrebiąt i młodych koni. Podwójne oznaczenie pozwala tym samym na kompleksową ocenę w przypadku podejrzenia zołzów. Ponieważ PCR nie rozróżnia żywych i martwych mikroorganizmów, dodatnie wyniki można potwierdzić za pomocą hodowli.
Hodowla
Aby wykonać badanie w kierunku hodowli bakteriologicznej, do badania należy przesłać wymaz z podłożem. Jeżeli razem z hodowlą ma być wykonane badanie PCR, do badania należy przesłać 2 różne wymazy (1 z podłożem i 1 bez podłoża).
W konwencjonalnej bakteriologii wykrywa się oba podgatunki (Streptococcus equi subsp. equi i Streptococcus equi subsp. zooepidemicus) i różnicuje się je za pomocą MALDI-TOF. W porównaniu do PCR, hodowla ma niższą czułość, przez co nie jest uważana za złoty standard wykrywania patogenów. Istnieje ryzyko wyników fałszywie ujemnych, zwłaszcza w okresie inkubacji, na początku wystąpienia objawów klinicznych, gdy wydalanie patogenów jest niskie oraz w przypadku wstępnego leczenia antybiotykami. Należy jednak podkreślić, że hodowla potwierdza żywe drobnoustroje zdolne do reprodukcji i jest dość tanim sposobem testowania. Co więcej, tylko w tym przypadku istnieje możliwość wykonania antybiogramu, choć zasadniczo paciorkowce β-hemolizujące nie mają tendencji do rozwoju oporności.
Pośrednie wykrywanie patogenów
Serologia
Badanie oferowane przez Laboklin koncentruje się na ilościowym wykrywaniu przeciwciał przeciwko powierzchniowemu antygenowi SeM, czynnikowi wirulencji Streptococcus equi subsp. equi. Nie można całkowicie wykluczyć reaktywności krzyżowej z przeciwciałami przeciwko Streptococcus equi subsp. zooepidemicus. Najwyższych mian można spodziewać się po około 5 tygodniach od ekspozycji. Miana utrzymują się na wysokim poziomie przez co najmniej 6 miesięcy. Przy identyfikacji ostrych infekcji zawsze preferowane jest badanie w kierunku obecności patogenów niż testy serologiczne określające miano przeciwciał.
Serologia ma zastosowanie głównie u koni z podejrzeniem wybrocznicy lub ropni przerzutowych. Określenie miana może być również przydatne przed szczepieniem przeciwko zołzom. Nie można jednak odróżnić miana po szczepieniu od miana wywołanego zakażeniem.
Wyniki serologiczne należy interpretować w następujący sposób:
- Niedawne zakażenie: co najmniej 4-krotny wzrost miana w sparowanej surowicy (przerwa 10-dniowa).
- Miano ≥ 12 800: potwierdza rozpoznanie związanej z Streptococcus equi equi wybrocznicy lub ropni przerzutowych
- Miano ≥ 3 200: zwiększone ryzyko rozwoju wybrocznicy po zaszczepieniu przeciwko zołzom
- Na podstawie miana nie można wyciągnąć wniosków na temat ochrony pacjenta
- Brak interpretacji dotyczącej nosicielstwa
Nieprawidłowe parametry laboratoryjne w przypadku zołzów
Konie chorujące na zołzy często wykazują leukocytozę z neutrofilią oraz bardzo podwyższone białka ostrej fazy (np. SAA, fibrynogen). Długotrwałej chorobie może towarzyszyć anemia.
Podsumowanie
Podsumowując, do dyspozycji mamy różne badania, które będą przydatne w diagnostyce, leczeniu czy zapobieganiu epidemii w stadzie. Każdy z dostępnych testów daje nam pewne informacje, więc, w zależności od celu diagnostycznego, pomocne może być połączenie kilku metod diagnostycznych lub wielokrotne pobieranie próbek.
dr Clarissa Jung, dr Svenja Möller
Piśmiennictwo
- Boyle, A. G. et al.: Streptococcus equi infections in Horses: Guidelines for Treatment, Control and Prevention of Strangles – Revised Consensus Statement; J Vet Intern Med: 32: 633-647; 2018
- Moller, S.; Wockener, A.: Druse als „neues“ altes Problem in derPferdegesundheit – Tipps für die Diagnostik: Pferdespiegel; 23: 82-85; 2020
- Rendle, D.: Streptococcus equi infections: current best practice in the diagnosis and management of „strangles“; UK-Vet Equine: 5; 2021
- Selbitz, H.-J.: Druse des Pferdes; In: Tiermedizinische Mikrobiologie, Infektions- und Seuchenlehre, S. 264-265; 10.Auflage; 2015
