Małe ssaki to obecnie jedne z najpopularniejszych zwierząt domowych w Niemczech (5 milionów ssaków w 5% wszystkich gospodarstw domowych – dane sondażu z 2020 roku przeprowadzonego przez IVH, German Industrial Association of Pet Care Producers). Wśród opiekunów wzrosło poczucie potrzeby wizyty u lekarza weterynarii w przypadku choroby zwierzęcia. W rezultacie do laboratoriów trafia coraz więcej próbek pochodzących od tych gatunków. Dla przykładu, w roku 2020 do laboratorium Laboklin GmbH & Co. KG przesłano 797 próbek od małych ssaków do badania histopatologicznego.
Próbki pobrane od małych ssaków w 2020 roku:
Większość przesłanych wycinków pochodziła od królików. Niewiele mniej próbek przesłano od kawii domowych (Ryc. 1). Pozostałe gatunki zaklasyfikowano do jednego zbioru określonego jako „gryzonie”: i były to: szczury (n=85; 10,7%), chomiki (n=26; 3,3%), myszoskoczki (n=12; 1,5%), szynszyle (n=11; 1,4%), koszatniczki (n=8; 1,0%), mysze (n=6, 0,6%), wiewiórki (n=3; 0,4%) oraz jeden świstak alpejski (0,1%). Próbki pochodzące od fretek (n=77) oraz jeży (n=58) nie zostały uwzględnione w tych statystykach.
Poniżej przedstawimy kiedy i dlaczego dane badanie jest przydatne oraz jakie mogą się z nim wiązać ograniczenia.
Cytologia
Cytologia to metoda w której rozpoznanie mikroskopowe jest stawiane na podstawie poszczególnych komórek. Próbkami często wykorzystywanymi do tego badania są biopsje cienkoigłowe (FNAs, z ang. fine needle aspirates). Mogą one pochodzić ze zmian czy też narządów. Inny rodzaj próbek, który może być wykorzystany w badaniu cytologicznym to preparaty odciskowe, np. z otwartych ran lub strupów. Wysięki z jam ciała można badać pod kątem liczby komórek, składu komórkowego oraz obecności patogenów.
Do badania cytologicznego dostępne są również dodatkowe barwienia, które mają zastosowanie między innymi do wykrywania patogenów. I tak za pomocą barwienia Ziehl-Neelsena (ZN) wykrywane są prątki kwasooporne (np. mykobakterie), a barwienie PAS (ang. periodic acid-Schiff) służy do wykrywania struktur grzybiczych. Barwienie błękitem pruskim na podstawie charakterystycznego niebieskiego zabarwienia, umożliwia odróżnienie hemosyderyny od innych pigmentów.
Zalety
Badanie cytologiczne to badanie małoinwazyjne. Małe ssaki, w porównaniu do innych zwierząt domowych, są często bardziej wrażliwe na znieczulenie i zabieg chirurgiczny. Dlatego też badanie cytologiczne jest u nich czasami bardziej preferowane od chirurgicznego pobierania wycinków. Materiał jest prosty do pobrania, a samo badanie daje szybko wyniki. Badanie to często umożliwia rozróżnienie procesu zapalnego od nowotworowego (Ryc.2).
Wady/ograniczenia
Tylko dodatnie wyniki badań cytologicznych są rozstrzygające. Oznacza to, że rozpoznanie nowotworu możemy postawić jedynie wtedy, kiedy komórki nowotworowe zostaną stwierdzone w preparacie cytologicznym. W przypadku gdy komórki nowotworowe są nieobecne w preparacie, nie jest możliwe definitywne wykluczenie nowotworu. W ocenie preparatów cytologicznych bardzo ważna jest historia pacjenta. Szczególnie istotne w przypadku cytologii, opierającej się na ocenie poszczególnych komórek, są informacje o miejscu z jakiego została pobrana próbka, obrazie klinicznym, oraz wcześniejszym leczeniu. Często są to informacje niezbędne do postawienia właściwego rozpoznania. Aby otrzymać wynik rozstrzygający, konieczne jest pobranie odpowiedniej ilości komórek. W pewnych sytuacjach może to być skomplikowane, np. jeśli zmiana jest torbielowata lub kiedy komórki formują gęste skupiska, co utrudnia aspirację komórkowego materiału.
Przeprowadzenie badania cytologicznego jest utrudnione w przypadku gdy preparaty przykryte są szkiełkiem nakrywkowym lub taśmą klejącą (niedostateczne wybarwienie komórek, tworzenie się pęcherzyków powietrza). Zbyt grube preparaty również utrudniają postawienie rozpoznania. W takich przypadkach ocena poszczególnych komórek staje się niemożliwa. Obniżona jest przez to jakość komórek – nie ma się gwarancji, że zostały one dobrze utrwalone poprzez suszenie na powietrzu.
Histopatologia
W przeciwieństwie do badania cytologicznego, badanie histopatologiczne polega na badaniu struktury tkanki utrwalonej wcześniej w formalinie. W badaniu tym możliwa jest zatem ocena budowy narządu (typowej dla danego narządu lub o autologicznym utkaniu w przypadku nowotworu). W przypadku małych ssaków do badania można przesłać całe zmiany, biopsje lub wycinki narządów (Ryc. 3 i 4).
Zalety
W badaniu histopatologicznym można stwierdzić czy zmiany zachodzące w tkankach są procesem zapalnym czy nowotworowym. W przypadku obecności zmiany rozrostowej, badanie to pomoże nie tylko w określeniu czy jest to zmiana nowotworowa, lecz pomoże także ocenić doszczętność zmiany poprzez ocenę marginesów cięcia. Badanie wycinków pobranych ze skóry za pomocą trepana zyskuje na znaczeniu również u małych ssaków. Czasami to właśnie badanie histopatologiczne jest jedynym sposobem na postawienie ostatecznego rozpoznania, np. w zapaleniu gruczołów łojowych u królików. Wynika to z faktu iż tylko w wycinku histopatologicznym można określić obecność lub brak gruczołów łojowych.
W celu identyfikacji czynników zakaźnych w wycinkach histopatologicznych, stosuje się różne dodatkowe barwienia np. wspomniane już barwienia PAS i ZN, a także barwienie Warthina-Starry’ego (WS) w celu wykrycia krętków, np. Treponema paraluiscuniculi.
Immunohistochemia, która stała się standardowym badanie u psów i kotów, w niektórych obszarach wykorzystywana jest również u małych ssaków. Laboklin zwalidował markery limfocytów CD3 (limfocyty T) i CD79 α (limfocyty B) dla następujących gatunków: królik, kawia domowa i fretka (Ryc. 5a i 5b). U tych trzech gatunków dosyć często rozpoznawany jest chłoniak. W takiej sytuacji immunohistochemia może być zastosowana do dalszego różnicowania pomiędzy chłoniakiem z komórek B i T.
Wady/ograniczenia
Podobnie jak w badaniu cytologicznym, do prawidłowej oceny dostarczonego materiału, ważne jest podanie dokładnego opisu klinicznego, tj. informacji z jakiego narządu/miejsca została pobrana próbka, obraz kliniczny oraz ewentualnie informacji o wcześniejszym leczeniu. Ważne jest również natychmiastowe utrwalenie wycinka w roztworze formaliny (4% obojętny buforowany formaldehyd ≙ 10% formalina). Jeżeli wycinek nie zostanie utrwalony, lub jeśli ilość formaliny jest niewystarczająca dojdzie do autolizy tkanki, co ograniczy możliwość uzyskania wiarygodnego wyniku.
Problemy w interpretacji badania mogą również sprawiać artefakty, np. takie które powstają w wyniku mrożenia lub ogrzewania podczas zabiegu chirurgicznego. Materiał musi zostać pobrany z reprezentatywnych miejsc. Wycinki do badania histopatologicznego nie mogą być zbyt małe gdyż w zbyt małych wycinkach nie można ocenić struktur tkankowych. W szczególności biopsje pobrane trepanem powinny mieć określoną minimalną średnicę (około 0,4 cm), o ile pozwala na to miejsce z którego pobierana jest próbka oraz gatunek zwierzęcia. Jeżeli nie jest możliwe uzyskanie takiej średnicy za pomocą biopsji tego rodzaju, należy wtedy wybrać inną metodę pobierania próbek, np. biopsję ścinającą. Ograniczeniem badania histopatologicznego jest również ryzyko zaistnienia sytuacji w której proces wtórny np. zapalny maskuje proces pierwotny, np. nowotwór.
Podsumowanie
Cytologia i histopatologia często ułatwiają postawienie rozpoznania. Możliwe jest dzięki nim odróżnienie nowotworów od zapalenia. W przypadku nowotworów dają możliwość określenia stadium choroby, a histopatologia dostarcza dodatkowych informacji na temat marginesów po resekcji chirurgicznej.
Niekiedy badania te umożliwiają postawienie rozpoznania etiologicznego, m.in. w RHD (krwotoczna choroba królików) lub myksomatozie. Dodatkowe barwienia mogą pomóc w wykryciu czynników zakaźnych.
dr n. wet. Claudia Schandelmaier
