Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki (EPI, z ang. exocrine pancreatic insufficiency)
W przypadku zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki synteza i wydzielanie enzymów trzustkowych są niewystarczające, co prowadzi do złego trawienia i wchłaniania. Objawy kliniczne pojawiają się, gdy ilość aktywnej czynnościowo tkanki jest zmniejszona do 10-15%. EPI może objawiać się utratą wagi pomimo normalnego lub zwiększonego apetytu. Zwierzęta z EPI często cierpią na przewlekłą biegunkę, a ich sierść jest sucha i matowa. Kał psów z EPI jest często nieuformowany, o dużej objętości, może być żółtawy i tłusty oraz zawierać niestrawiony pokarm.
EPI może być wrodzone lub nabyte.
Owczarki niemieckie i owczarki collie mogą mieć defekt genetyczny, który powoduje zanik / atrofię komórek pęcherzykowych trzustki. U psów tych ras objawy kliniczne pojawiają się w bardzo młodym wieku i mogą prowadzić do silnego wyniszczenia organizmu.
EPI jest również bardzo często wynikiem przewlekłych, nawracających, nierozpoznanych i nieleczonych zapaleń trzustki. W takich przypadkach choroba ta objawia się u psów i kotów w średnim lub starszym wieku. W rzadkich przypadkach nowotwór trzustki może prowadzić do EPI. Jeśli EPI jest konsekwencją przewlekłego nawracającego zapalenia trzustki, jako wtórne powikłanie może rozwinąć się również cukrzyca. Niemal we wszystkich przypadkach EPI wiąże się z niedoborem witaminy B12. Wynika to z faktu, że w trzustce syntetyzowany jest czynnik wewnętrzny niezbędny do wchłaniania witaminy B12 w jelicie krętym. W EPI brakuje również niezbędnych substancji buforujących i przeciwdrobnoustrojowych, które również są produktami części zewnątrzwydzielniczej trzustki. W związku z tym w przebiegu EPI często rozwija się nieswoiste zapalenie jelit (IBD, z ang. inflammatory bowel disease). U kotów EPI występuje rzadko i zwykle jest wynikiem przewlekłego zapalenia trzustki lub zatoru wydzieliny gruczołowej (np. w przypadku gruczolakoraka tego narządu).
Diagnoza EPI
Biochemia i morfologia krwi
Często nie wykazują odchyleń.
TLI (ang. trypsin-like immunoreactivity)
TLI, immunoreaktywność czynników trypsynopodobnych, mierzy trypsynę i jej nieaktywny prekursor trypsynogen w surowicy psów i kotów. Wykorzystywane testy są specyficzne gatunkowo. Jest to badanie z wyboru w diagnostyce zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki. Czułość i swoistość TLI u psów jest bliska 100%. Czułość tego badania u kotów jest nieznana, z kolei swoistość wynosi od 85 do 100%. EPI charakteryzuje się obniżeniem stężenia TLI w surowicy, chociaż pojedyncza niska wartość TLI bez towarzyszących objawów klinicznych nie jest diagnostyczna dla EPI i powinna zostać potwierdzona po kilku tygodniach. Tylko jeśli stężenie TLI w surowicy jest trwale obniżone, można potwierdzić EPI.
Uwaga: zwierzę musi być na czczo 8 godzin (a najlepiej 12 godzin) przed pobraniem próbki. Spożycie pokarmu prowadzi do fałszywie podwyższonych wartości. Fałszywie wysokie wartości występują również w przypadku obniżenia czynności nerek.
Elastaza trzustkowa
Elastaza trzustkowa jest odporną na trawienie endoproteazą, syntetyzowaną wyłącznie w komórkach pęcherzykowych trzustki. Na chwilę obecną można ją mierzyć tylko w kale psów. Badanie jest niedostępne u kotów. Poziom elastazy trzustkowej jest znacznie obniżony w przypadku zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki, ale może być również niski u zdrowych psów. Ponieważ swoistość badania wynosi 50%, dodatni wynik należy potwierdzić poprzez oznaczenie TLI. Należy zauważyć, że u pacjentów z biegunką występuje tzw. „efekt rozcieńczenia”. W takich przypadkach test należy powtórzyć i określić TLI w surowicy.
Chymotrypsyna
Chymotrypsyna to proteolityczny enzym trawienny, produkowany przez trzustkę jako proenzym (chymotrypsynogen), który wchodzi w skład soku trzustkowego. Test na wykrycie chymotrypsyny w kale dostępny jest u kotów. Do oznaczenia chymotrypsyny najlepiej zebrać 3 próbki kału. Zwierzę, u którego wykonywane jest oznaczenie, nie może być suplementowane enzymami trzustkowymi. Dodatni wynik należy potwierdzić za pomocą TLI. Badania nie powinno się wykonywać u pacjentów z ostrą biegunką.
Witamina B12 (kobalamina) / kwas foliowy
Witamina B12 (kobalamina) i kwas foliowy są to rozpuszczalne w wodzie witaminy z grupy B. Nie mogą być one syntetyzowane przez organizm i muszą być dostarczone z pożywieniem. Karmy komercyjne zawierają zazwyczaj wystarczające ilości obu witamin, co sprawia, że niedobory pokarmowe są mało prawdopodobne, chyba że zwierzę jest karmione wyłącznie dietą wegetariańską. Witamina B12 wiąże się z białkami pokarmowymi i musi zostać z nich uwolniona przy pomocy enzymów trzustkowych, a następnie związana z czynnikiem wewnętrznym, który jest również syntetyzowany w trzustce, aby mogła zostać wchłonięta w jelicie krętym.
W przypadku zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki synteza czynnika wewnętrznego jest niewystarczająca, co wpływa na zmniejszone wchłanianie witaminy B12 w jelicie krętym. Wiele bakterii jelitowych trawi witaminę B12, co zwiększa jej niedobór.
Kwas foliowy jest wchłaniany z wykorzystaniem specyficznych receptorów w jelicie cienkim. Uszkodzenie tych receptorów w przebiegu choroby może prowadzić do jego niedoboru. Nadmiar kwasu foliowego może wystąpić w przypadku przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO, z ang. small intestine bacterial overgrowth) lub nieprawidłowej kolonizacji jelita cienkiego – bakterie jelitowe są zdolne do syntezy kwasu foliowego. Ponieważ EPI często prowadzi do modyfikacji flory jelitowej, pomocne w diagnostyce mogą być zmiany stężenia kwasu foliowego i witaminy B12. Te współzależności pokazują, że EPI może łatwo powodować niedobór witaminy B12 i zwiększenie poziomu kwasu foliowego w surowicy. Dlatego sprawdzenie obu parametrów jest zalecane u wszystkich pacjentów z objawami żołądkowo-jelitowymi i / lub podejrzanymi o EPI.
