Parwowirus koni – najnowsza wiedza na temat etiologii ostrego zapalenia wątroby

Choroby wątroby są dosyć często spotykane u koniowatych. Czynnikami etiologicznymi tych schorzeń oprócz trujących roślin, toksyn, pasożytów czy nowotworów mogą być wirusowe i bakteryjne czynniki zakaźne. Etiologia wielu chorób wątroby została już dokładnie przebadana, ale przyczyna ostrego zapalenia wątroby znanego jako choroba Theilera pozostała niewyjaśniona od ponad stu lat. Od roku 2012 prowadzone badania koncentrowały się na czterech wirusach, które uznano za potencjalnie odpowiedzialne za hepatopatie. Wirusy te to: hepaciwirus koni (EqHV), pegiwirus koni 1 (EPgV), wirus związany z chorobą Theilera (TADV) oraz parwowirus koni – wirus zapalenia wątroby (EqPV-H). EqHV to flawiwirus, który po raz pierwszy został wykryty w surowicy koni w 2012 roku. Może on powodować zarówno ostre jak i przewlekłe zakażenie. Nie wiadomo jeszcze, czy zakażenie EqHV, które wykazuje tropizm do wątroby, zawsze prowadzi do objawów klinicznych. Do tej pory nie potwierdzono związku z tkanką wątroby EPgV, ale opisano obniżenie wydajności narządu. TDAV otrzymał swoją nazwę przez pomyłkę po wybuchu epidemii w 2013 roku, w której występowały objawy ostrego zapalenia wątroby. Kiedy stwierdzono, że TDAV nie spowodował epidemii, ale wystąpił tylko jako współzakażenie wraz z parwowirusem koni, przemianowano go na pegiwirus koni 2.

Poniżej szczegółowo zostanie omówiony parwowirus wywołujący zapalenia wątroby koni (EqPV-H), który dzięki zespołowi Thomasa Diversa został zidentyfikowany jako przyczyna choroby Theilera.

EqPV-H jest jednoniciowym, bezotoczkowym wirusem DNA, który należy do rodzaju Copiparvovirus. Najwyższa wiremia EqPV-H występuje w wątrobie, co wskazuje na jego hepatotropizm.

Dotychczas potwierdzono dwie różne drogi transmisji:

Jedną z nich jest podawanie produktów z surowicy koni zawierającej parwowirus koni. Należą do nich: antytoksyna tężcowa, antytoksyna botulinowa, preparaty z komórek macierzystych i inne produkty z osocza koni.

Z drugiej strony, epidemie EqPV-H występują również u koni, które nie otrzymały w przeszłości preparatu biologicznego. W tym przypadku prawdopodobnie dochodzi do transmisji między końmi lub wirus rozprzestrzenia się przy pomocy owadów, ale na razie wciąż jest to przedmiotem badań.

Objawy kliniczne zakażenia EqPV-H występują około 4-10 tygodni po podaniu produktu biologicznego zakażonego wirusem. Przebieg choroby może być bardzo różny: od bezobjawowego do pełnoobjawowej niewydolności wątroby. Ostre zapalenie wątroby charakteryzuje się ospałością z towarzyszącą anoreksją i zażółconymi błonami śluzowymi (Ryc. 1). Niektóre z zakażonych koni wykazują objawy neurologiczne: zachowanie maniakalne, napieranie na przeszkody, a także niezborność ruchową (ataksję) w wyniku encefalopatii wątroby. Opisano też występowanie kolek, zaleganie (Ryc. 2) oraz zgon w ciągu 72 godzin.

Oprócz szczegółowej historii klinicznej i szczegółowego badania ogólnego, diagnostyka pacjentów z chorobą wątroby obejmuje również badanie krwi.

Następujące parametry laboratoryjne mogą wskazywać na ostrą dysfunkcję wątroby u koni zakażonych EqPV-H:

Aktywność enzymów specyficznych dla wątroby – gamma-glutamylotransferazy (GGTP) i dehydrogenazy glutaminianowej (GLDH) jest zwykle podwyższona w surowicy. Zakres ich wzrostu nie koreluje jednak z nieprawidłowościami funkcjonalnymi. GGTP występuje głównie w strukturach błon śluzowych układu przewodu żółciowego a GLDH wiąże się z mitochondriami hepatocytów. Okres półtrwania obu enzymów wynosi około 3 dni. Fosfataza alkaliczna (AP) znajduje się w mitochondriach wielu narządów, więc nie powinna być interpretowana jako parametr specyficzny dla wątroby. Aminotransferaza asparaginianowa (AST) nie jest również specyficzna dla wątroby, ponieważ można ją również znaleźć w komórkach mięśniowych, a jej aktywność wzrasta wraz z uszkodzeniem mięśni. U zakażonych koni może występować również podwyższony poziom kwasu żółciowego. Hepatocyty syntetyzują kwasy żółciowe z cholesterolu. Są one stale wydzielane do dwunastnicy, gdzie pomagają trawić tłuszcze. W przypadku hepatopatii, kwasy żółciowe gromadzą się, a wzrost ich stężenia można oznaczyć z krwi. Wartości kwasu żółciowego powyżej 12 µmol/l są uważane za wczesny marker diagnostyczny dla funkcjonalnej niewydolności wątroby. Neurotoksyczny amoniak, który jest wytwarzany podczas trawienia białek, również wzrasta we krwi w przypadku zaburzeń czynności wątroby (w wyniku zespołu wątrobowego). Laboratoryjno-diagnostyczne oznaczenie poziomu amoniaku jest możliwe tylko wtedy, gdy pobrany materiał szybko dotrze do laboratorium (w ciągu 30 minut), co w praktyce jest trudne. Jeśli występuje hiperbilirubinemia, wskazane jest oznaczenie bilirubiny całkowitej i sprzężonej w celu zawężenia przyczyn żółtaczki (przedwątrobowa, wątrobowa, pozawątrobowa). Niski poziom albumin występuje w przypadku około 18% koni z niewydolnością wątroby, podczas gdy globuliny są podwyższone u około 64% koni. W Tabeli 1 podsumowano odpowiednie parametry laboratoryjne u pacjentów z chorobą wątroby.

Badanie usg wątroby z obu stron ciała oraz biopsja wątroby uzupełniają diagnostykę schorzeń wątroby.

Historia kliniczna pacjenta jest niezbędna do postawienia rozpoznania. Jeśli dorosły koń wykazuje oznaki ostrej niewydolności wątroby i jeśli, zgodnie z wywiadem, około 4-10 tygodni wcześniej podawano mu produkt biologiczny, należy uwzględnić parwowirusa koni w diagnostyce różnicowej.

Istnieje możliwość wykrycia wirusa w badaniu PCR przeprowadzonym z próbki krwi lub tkanki wątroby. Biopsja wątroby z późniejszym badaniem histopatologicznym może być przydatna do zidentyfikowania lub wykluczenia dodatkowych przyczyn zapalenia wątroby. W badaniu patologicznym stwierdzana jest obkurczona wątroba o spłaszczonych brzegach. Pozostałe narządy wewnętrzne nie wykazują znaczących nieprawidłowości.

Histopatolodzy opisują różne stopnie śródzrazikowego zapalenia wątroby i martwicy wątroby (Ryc. 3).Obserwowana jest częściowa wakuolizacja pozostałych hepatocytów.

Istnieje wiele możliwych rozpoznań różnicowych niewydolności wątroby u koni. Oprócz wirusowych czynników zakaźnych należy również wziąć pod uwagę przyczynę toksyczną, parazytologiczną lub bakteryjną tych zmian. Innymi możliwymi przyczynami choroby wątroby są cholestaza lub stłuszczenie.

Nie ma swoistego leczenia w przypadku zapalenia wątroby koni. U koni bezobjawowych zaleca się monitorowanie enzymów wątrobowych. Konie z ostrym zapaleniem wątroby zwykle wymagają intensywnego monitorowania. W zależności od objawów klinicznych konieczne są infuzje, karmienie przez sondę nosowo-żołądkową, podawanie NLPZ, antybiotykoterapia i inne. 

Dieta w chorobach wątroby koncentruje się głównie na zmniejszeniu obciążenia wątroby spowodowanego rozpadem białek w jelicie. Ilość białka powinna być ograniczona do tego co jest ściśle potrzebne i podzielona na kilka małych porcji. Aby zapewnić odpowiednią dostawę energii u pacjentów z chorobami wątroby, nawet przy zmniejszonym spożyciu białka, dawka pokarmowa musi zawierać wystarczającą ilość węglowodanów. Do tego nadają się płatki kukurydziane lub ekstrudowane zboża (0,3 kg/100 kg m.c. na posiłek). Suplementacja mączką z ekstrakcji siemienia lnianego lub drożdżami browarniczymi zapewnia dodatkowe niezbędne aminokwasy. Karmienie laktozą (0,2 g/kg m.c.) lub laktulozą (0,5-1 g/kg m.c.) 3 razy dziennie również zmniejsza obciążenie wątroby.

Gdy zakażenie zostanie pokonane, rokowanie jest pomyślne. Nie opisano żadnych efektów późnych.

Szacuje się, że częstość zachorowań wynosi od 3% do 17%. Obecnie przyjmuje się, że tylko około 2% zakażonych koni rozwija objawy kliniczne, jednak badania nad epidemiologią parwowirusa koni są wciąż na wczesnym etapie. Ponieważ obecnie nie ma szczepionki przeciwko parwowirusowi koni, jedynym sposobem, aby zapobiec transmisji, jest podawanie wyłącznie preparatów, które zostały przetestowane z wynikiem ujemnym dla EqPV-H.

Produkty, które zostały sprawdzone i zatwierdzone przez USDA APHIS (Departament Rolnictwa USA, Służba Inspekcji Zdrowia Zwierząt i Roślin), mają VLN/VPN i numer kodu produktu.

O ile wiadomo, parwowirus koni nie ma potencjału zoonotycznego.

Podsumowanie: Jeśli jako lekarze weterynarii mamy do czynienia z dorosłym koniem wykazującym oznaki ostrej niewydolności wątroby, któremu około 4-10 tygodni temu podano biologiczny produkt dla koni, w diagnostyce różnicowej powinniśmy uwzględnić parwowirusa koni. Dokładne drogi transmisji będą stanowić fundamentalną część dalszych badań mających na celu określenie możliwych środków zapobiegawczych i kontrolnych oraz uzyskanie wniosków na temat roli izolowania chorych koni.

dr Carla Gerhard

Piśmiennictwo: 

• Infectious Disease Guidelines: Equine Parvovirus- Hepatitis Virus (EqPV-H). 2021.
• Tomlinson JE, Van de Walle GR, Divers TJ. What do we know about hepatitis viruses in horses? Vet Clin North Am Equine Pract. 2019 Aug;35(2):351-362.
• Vengust M, Jager MC, Zalig V, Cociancich V, Laverack M, Renshaw RW, Dubovi E, Tomlinson JE, Van de Walle GR, Divers TJ. First report of equine parvovirus- hepatitis-associated Theiler‘s disease in Europe.
  Equine Vet J. 2020 Nov;52(6):841-847.