fbpx
 Kategoria Artykuły
Udostępnij:

Obecność kamieni moczowych stwierdza się u około 0,5-1% psich i kocich pacjentów, którzy trafiają do gabinetów weterynaryjnych w Niemczech z powodu problemów urologicznych. Objawy jakie towarzyszą obecności złogów w drogach moczowych są zmienne i zależą od charakteru oraz umiejscowienia kamieni moczowych. Dlatego też możliwy jest każdy obraz kliniczny: od bezobjawowego (gdzie przypadkowo stwierdza się obecność kamieni) aż do zagrażającej życiu niedrożności dróg moczowych. Kamienie moczowe mogą umiejscawiać się w różnych odcinkach układu moczowego, ale w przypadku zwierząt zdecydowaną większość złogów (90-99%) stwierdza się w dolnych drogach moczowych – w pęcherzu i cewce moczowej. Kamienie w nerce i/lub moczowodzie zdarzają się u zwierząt raczej rzadko (1-3%). Kształt oraz powierzchnia kamieni może dostarczyć informacji o tym, jak szybko dane złogi się tworzyły. Gładka powierzchnia kamieni wskazuje na szybki proces tworzenia się złogów. Natomiast dziwne kształty oraz nieregularne powierzchnie kamieni wiążą się raczej z powolnym ich powstawaniem. Jeżeli w skład kamienia wchodzi urochrom, to nadaje on kolorowe zabarwienie złogom. Podstawowy kolor kamieni moczowych, w postaci czystego związku chemicznego, jest biały.

pic820221

Różny wygląd kamieni, nawet przy identycznym składzie mineralnym powoduje, że tylko dokładna analiza składu kamieni jest podstawą do doboru odpowiedniego leczenia pacjenta oraz skutecznego zapobiegania nawrotom tworzenia się złogów.

Nazwy stosowane w przypadku kamieni moczowych

Istnieją różne nazwy kamieni moczowych, które odnoszą się do składu chemicznego lub klasyfikacji mineralnej i są stosowane równolegle (Ryc. 1).

Ryc. 1: Nazwy mineralne i chemiczne różnych typów kamieni moczowych; Źródło: D. Breu

MineralnaChemiczna
struwitheksahydrat fosforanu magnezowo-amonowego
wewelitmonohydrat szczawianu wapnia
wedelitdihydrat szczawianu wapnia
brutrytdihydrat wodorofosforanu wapnia
ksantyna2,6-dihydroksypuryna
moczanysole kwasu moczowego

Patogeneza poszczególnych typów kamieni

Kamienie struwitowe u psów powstają głównie w wyniku infekcji dróg moczowych bakteriami wytwarzającymi ureazę (często z grupy Staphylococcus intermedius, Proteus spp.), która rozkłada mocznik na jony wodorowęglanowe i amonowe. Powstałe w ten sposób alkaliczne środowisko moczu zmniejsza rozpuszczalność fosforanów wapnia i magnezu a tym samym sprzyja krystalizacji oraz formowaniu się złogów. Ponadto bakterie metabolizują cytrynian, który działa jako niezbędny czynnik kompleksujący jony wapnia i magnezu oraz hamujący ich krystalizację. Struwity mogą się też formować, jeśli w diecie występuje nadpodaż minerałów w połączeniu z wysokim stężeniem amonu i zasadowym pH moczu. U kotów występuje tendencja do jałowego formowania się kamieni struwitowych (70%), czemu sprzyja niskie spożycie wody, które prowadzi do silnego zagęszczenia moczu. Jeśli jednocześnie w moczu występuje wysoki poziom magnezu i fosforu, a pH stale wynosi ≥ 7, możliwe jest tworzenie się kamieni struwitowych.

Powstawanie szczawianów wapnia (CaOx) jest złożone i zależy od diety (spożywanie dużych ilości białka, kwaśne pH moczu) oraz ilości przyjmowanych płynów. Wiąże się ono również z predyspozycją rasową i płciową, z kastracją i chorobami prowadzącymi do hiperkalcemii, a następnie hiperkalciurii (nadczynność kory nadnerczy, pierwotna nadczynność przytarczyc).

Za powstawanie kamieni cystynowych u psów i kotów odpowiedzialne są przede wszystkim predyspozycje genetyczne. Kamienie cystynowe są raczej rzadkie u kotów.

U psów (głównie dalmatyńczyków) moczany (moczany amonowo-sodowo-potasowe) powstają z powodu genetycznego defektu w metabolizmie puryn, przez co mniej kwasu moczowego jest metabolizowane do alantoiny. Gdy reabsorpcja kwasu moczowego w układzie kanalików proksymalnych jest zaburzona, moczany amonu mogą się krystalizować przy pH moczu wynoszącym >6,3. Obecność anomalii żyły wrotnej może również prowadzić do zmniejszonej konwersji kwasu moczowego do alantoiny, chociaż zawsze istnieje kilka czynników (dieta, pH moczu) prowadzących do rozwoju kamicy moczowej.

Ksantyny powstają zwykle w wyniku genetycznego defektu oksydazy ksantynowej lub hamowania oksydazy ksantynowej podczas/po leczeniu allopurynolem. W przypadku dziedzicznej predyspozycji do tworzenia się kamieni ksantynowych, ich obecność stwierdza się często u bardzo młodych zwierząt.

Analiza wyników badań wykonanych w LABOKLIN w latach 2016-2020

Przez 5 lat, przy użyciu spektroskopii w podczerwieni, w laboratorium LABOKLIN przeanalizowaliśmy próbki kamieni moczowych pochodzących od ~ 3600 kotów i ~ 2800 psów, które zostały przesłane na badanie przez lekarzy weterynarii z terenu Niemiec. Spektroskopia w podczerwieni polega na oddziaływaniu promieniowania podczerwonego (elektromagnetycznego) na cząsteczki związku chemicznego. W zależności od zakresu długości fal dla każdej substancji chemicznej wytwarzane jest charakterystyczne widmo absorpcji, które można następnie porównać z bazą danych w celu określenia składu tej substancji. Złogi były klasyfikowane jako określony rodzaj minerału, jeśli udział składnika mineralnego wynosił ≥70%.

Najczęstsze typy kamieni moczowych u psów i kotów w niemieckich przychodniach weterynaryjnych

Najczęstszym typem kamieni moczowych u psów (45%) były struwity, natomiast u kotów przeważały szczawiany wapnia (60%) (Ryc. 2).

pic820222
Ryc. 2: Najczęstsze kamienie moczowe u psów i kotów procentowo (ankieta Laboklin)

Rodzaje kamieni moczowych a płeć i kastracja

W przypadku psów, kamienie struwitowe stwierdzano najczęściej w równych proporcjach (~80%) u samic niekastrowanych i kastrowanych. Z koli szczawiany wapnia występowały głównie (50%) u kastrowanych samców, podczas gdy u samców niekastrowanych przeważały kamienie cystynowe i szczawianu wapnia w mniej więcej równych proporcjach (~35%). Ksantyny były rzadkie i występowały głównie u wykastrowanych samców, a więc inaczej niż u kotów.

U kotów częstość występowania szczawianów wapnia była niemal identyczna dla samców i samic (~59%), przy czym szczawiany wapnia występowały znacznie częściej u zwierząt wykastrowanych niż u niekastrowanych. Odsetek struwitów był prawie równo rozłożony między samce i samice (~35%), przy znacznie wyższym odsetku zwierząt niekastrowanych. Kamienie cystynowe występowały rzadko i w równym stopniu dotyczyły osobników obu płci, z wyższym odsetkiem wśród zwierząt niekastrowanych niezależnie od płci. Ksantyny były bardzo rzadkie i najczęściej występowały u niekastrowanych samców.

Mediana wieku a typy złogów

W badanej populacji mediana wieku dla kotów ze struwitami i szczawianami wapnia wynosiła 7 lat, dla psów 8 lat dla struwitów i 10 lat dla szczawianów wapnia. Koty (psy) z kamieniami cystynowymi miały średnio 6 (5) lat, a te z moczanem amonu – 8 (6) lat.

Typy kamieni moczowych z podziałem według rasy

W Tabeli 1 przedstawiono najczęstsze rasy, u których występują kamienie moczowe.

Tab. 1: Dwa najczęstsze typu kamieni moczowych wg rasy u zwierząt z ≥ 50 psów (≥ 20 kotów) , CaOx = szczawiany wapnia; Źródło: D. Breu

typ złogówrasaodsetek
struwit / CaOxMops76% / 12%
struwit / cystynaLabrador73% / 13%
struwit / CaOxShi Tzu62% / 27%
struwit / cystynaJamnik50% / 33%
CaOx / struwitSznaucer miniaturowy55% / 34%
CaOx / struwitYorkshire terrier48% / 38%
CaOx / struwitMaltańczyk42% / 36%
cystyna / struwitBuldog francuski47% / 32%
cystyna / struwitBuldog amerykański45% / 31%
cystyna / CaOxChihuahua44% / 29%
CaOx / struwitBrytyjski krótkowłosy85% / 13%
CaOx / struwitRagdoll75% / 15%
CaOx / struwitSzkocki zwisłouchy74% / 26%
CaOx / struwitPers72% / 24%
CaOx / struwitBirmański70% / 12%
CaOx / struwitChartreux68% / 28%
CaOx / struwitMaine Coon67% / 27%
CaOx / struwitBrytyjski długowłosy52% / 39%
CaOx / struwitEuropejski krótkowłosy51% / 42%

Dalmatyńczyki miały zdecydowanie najwięcej moczanów amonu, a kamienie cystynowe występowały znacznie częściej u kotów syjamskich niż u innych kotów rasowych. W przypadku obu gatunków genetyczne przyczyny powstawania kamieni są znane i wciąż są badane.

Czy to zawsze ma związek z rasą?

Ponieważ analizowane przez nas dane ograniczają się do kamieni moczowych uzyskanych z niemieckich gabinetów weterynaryjnych, nie możemy uogólniać co do globalnych predyspozycji rasowych. Niektóre badania opisują podobne predyspozycje rasowe do występowania kamieni moczowych u psów. Z kolei ilość prób od kotów jest jednak dość duża w porównaniu z innymi krajami. Z naszej analizy wynika że np., w niemieckiej populacji kotów szczawiany wapnia wyraźnie częściej występowały u kotów brytyjskich krótkowłosych, ragdolli i persów, ale nie zostało to potwierdzone u kotów tej samej rasy żyjących w innych środowiskach. Jedynie w przypadku kotów syjamskich tendencja do tworzenia kamieni cystynowych znajduje odzwierciedlenie w piśmiennictwie.

Leczenie i zapobieganie nawrotom najczęstszych typów kamieni moczowych

To, czy i jak szybko kamienie moczowe mogą się rozpuścić, bądź też czy i kiedy pojawiają się nawroty, zależy przede wszystkim od ich genezy oraz od rodzaju leczenia. Istnieją kamienie moczowe, które można rozpuścić przy pomocy diety, czasem w połączeniu z leczeniem farmakologicznym (struwit, moczan amonu [częściowo], kamienie cystynowe). Inne kamienie są nierozpuszalne, niezależnie od diety, i można je usunąć wyłącznie za pomocą urohydropropulsji, zabiegu chirurgicznego lub litotrypsji (szczawiany wapnia, bruszyt, ksantyny, kamienie krzemianowe). Jeśli kamica jest spowodowana czynnikami metabolicznymi, efekt przyniesie jedynie skuteczne leczenie choroby pierwotnej.

Problem kamieni struwitowych związanych z infekcją u psów można często rozwiązać, lecząc zakażenie bakteryjne dróg moczowych (Staphylococcus, Proteus, Enterobacter, E. coli, Klebsiella, Streptococcus) wraz z zakwaszeniem moczu przy pomocą diety. Dietą z wyboru jest dieta o niskiej zawartości (15-20%) wysokojakościowego białka. Ma to na celu ograniczyć produkcję mocznika w wątrobie i jego wydalanie z moczem. Ponadto niskie stężenie mocznika w surowicy wpływa na obniżenie gradientu stężeniowego w rdzeniu nerki, dzięki czemu mocz jest mniej zagęszczony i pobudzona jest diureza.

Kamienie struwitowe u kotów są najczęściej jałowe, nie wymagana jest zatem antybiotykoterapia.

Często możliwe jest rozpuszczenie złogów poprzez zastosowanie odpowiedniej diety, dzięki której uzyskane zostanie pH w zakresie 6,2-6,5. Pomocne jest tutaj również zwiększenie spożycia wody poprzez wprowadzenie karmy mokrej, a także zmniejszenie spożycia substancji litogennych – fosforany, magnez i wapń. W przypadku kotów, u których stosowana jest dieta rozpuszczająca kamienie moczowe, nie należy podawać im żadnych dodatkowych zakwaszaczy moczu, takich jak metionina lub chlorek amonu.

Jednorodne kamienie cytynowe można rozpuścić za pomocą diety i leków. Działania te mają doprowadzić do alkalizacji moczu w celu zwiększenia rozpuszczalności cystyny (docelowe pH moczu: >7,5). Ważna jest również redukcja pokarmu zawierającego metioninę (białko zwierzęce) oraz zwiększanie diurezy. Aby zapobiec niedoborowi karnityny u psów na diecie niskobiałkowej, zaleca się jej suplementację. Stosowane dodatkowo leki (D-penicyloamina, tiopronina) dodatkowo blokują powstawanie cystyny z L-metioniny oraz cysteiny na etapie pośrednim, poprzez tworzenie mostków dwusiarczkowych z wysoko rozpuszczalną cysteiną. Należy pamiętać, że opisano występowanie skutków ubocznych stosowania D-penicylaminy  i są to objawy ze strony przewodu pokarmowego, nadwrażliwość i limfosdenopatia. Niektóre stowarzyszenia i kluby hodowców zalecają kastrację samców z cystynurią, aby zapobiec nawracającemu powstawaniu kamieni cystynowych.

Chociaż rozpuszczenie kamieni szczawianowych nie jest możliwe za pomocą diety, to można zapobiegać ich nawrotom poprzez regulację pH moczu (docelowe dla psów: 6,2 – 6,5; docelowe dla kotów: 6,5 – 6,8, ale tylko wtedy, gdy pH moczu jest stale niskie <6,0). Dodatkowe środki zapobiegające nawrotom to stymulacja diurezy i redukcja masy ciała. Należy również wykluczyć zakażenie dróg moczowych, a także nie powinno się stosować diet ani leków zakwaszających mocz, lub zaprzestać ich podawania. W przypadku nawrotu kamicy szczawianowej, w celu podwyższenia pH moczu można zastosować profilaktycznie leki, np. cytrynian alkaliczny.

Należy jednak zauważyć, że zbyt wysokie pH (pH moczu na czczo >7,0) może z kolei sprzyjać powstawaniu kamieni struwitowych. Powstawanie moczanów zależy od pH moczu. Przy pH moczu <5,7 krystalizuje przede wszystkim kwas moczowy, natomiast przy pH >6,3 wytrącają się moczany amonowe. Czysty kamień moczanowy można rozpuścić przez alkalizację moczu do pH 6,5 – 7,0, w przypadku kamieni moczanu amonu natomiast pożądane jest pH 7,0 do <7,5. Nie jest korzystne pH moczu wynoszące >7,5, ponieważ sprzyja formowaniu się fosforanów wapnia. Należy stosować dietę niskopurynową w celu ograniczenia tworzenia mocznika i tym samym zmniejszenia wydalania jonów amonowych. Oprócz zastosowania diety o obniżonej zawartości białka, należy dodatkowo alkalizować mocz wodorowęglanem sodu lub cytrynianem potasu. Można też wypróbować wdrożenie allopurynolu (inhibitora oksydazy ksantynowej) w połączeniu z dietą o obniżonej zawartości puryn, chociaż w tej opcji istnieje ryzyko powstania kamieni ksantynowych. Ksantyny są stwierdzane głównie przy pH moczu <6,8 i rozwijają się z jednej strony wtórnie w wyniku blokady medycznej oksydazy ksantynowej, a z drugiej – w wyniku wady genetycznej w powstawaniu oksydazy ksantynowej. Jedynymi możliwymi opcjami terapeutycznymi są urohydropropulsja lub zabieg chirurgiczny. Podobnie jak w przypadku moczanów amonowych, odpowiednim sposobem zapobiegania nawrotom jest dieta o obniżonej zawartości puryn i zwiększenie przyjmowania płynów.

dr n. wet. Doris Breu

Piśmiennictwo:

  • Hesse A, Neiger R, Hrsg. Harnsteine bei Kleintieren. Stuttgart: Enke; 2008.
  • Breu D, Stieger N, Müller E. Auftreten von Harnsteinen – alters-, rasse- und geschlechtsspezifische Unterschiede bei
    Hunden aus Deutschland. Tierarztl Prax Ausg K Kleintiere Heimtiere 2021; 49(01): 6-12.
  • Breu D, Müller E. Harnsteinbefunde bei Katzen aus Deutschland in den Jahren 2016 – 2020. Tierarztl Prax Ausg K Kleintiere Heimtiere. 2022; 50(02): 102-111.
  • Burggraaf N, Wetsgeest D, Corbee R. Analyses of 7866 feline and canine uroliths submitted between 2014 and 2020 in the Netherlands. Res Vet Sci. 2021 Jul; 137: 86-93

Jak przydatny był ten wpis?

Kliknij gwiazdkę, aby ocenić!

Średnia ocena 4.8 / 5. Liczba głosów: 10

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten wpis.

Przykro nam, że ten wpis nie był dla Ciebie przydatny!

Pozwól nam ulepszyć ten wpis!

Powiedz nam, jak możemy ulepszyć ten wpis?

Udostępnij: