Żółwie lądowe i wodne są popularnymi zwierzętami hodowanymi w domach, które przy prawidłowej opiece mogą dożyć bardzo sędziwego wieku. Oprócz powszechnie hodowanych gatunków europejskich, takich jak żółw grecki (Testudo hermanni) (Ryc. 1), wśród doświadczonych właścicieli popularne są również gatunki egzotyczne, takie jak żółw promienisty (Astrochelys radiata) czy żółw lamparci (Stigmochelys pardalis). W przypadku żółwi, objawy kliniczne często pojawiają się bardzo późno i są bardzo niespecyficzne. Z tego powodu, oprócz standardowej diagnostyki klinicznej i obrazowej, najważniejszym narzędziem diagnostycznym pozwalającym szybko i na wczesnym etapie postawić dokładne rozpoznanie są badania laboratoryjne. Jest to szczególnie ważne późnym latem w przypadku zwierząt ze stref umiarkowanych, ponieważ przed brumacją wskazana jest szczegółowa diagnostyka, aby uniknąć gwałtownego wybudzenia lub braku wybudzenia podczas i po brumacji. Najbardziej przydatnymi badaniami laboratoryjnymi są: hematologia i biochemia, parazytologia, biologia molekularna oraz serologia.
Badania krwi u żółwi
W przypadku żółwi preferowanym materiałem do badań jest krew pobrana na heparynę litową. (Ryc. 2). Parametry biochemiczne krwi pozwalają na monitorowanie funkcji narządów wewnętrznych (m.in. wątroby, nerek) co jest szczególnie istotne zwłaszcza podczas okresu brunacji, gdyż zaburzenia czynności tych narządów mogą być niebezpieczne dla zwierząt.
W zależności od gatunku, płci, pory roku i temperatury poszczególne parametry mogą się od siebie różnić. Zanieczyszczenie limfą powoduje zmniejszenie poziomu białka, enzymów wątrobowych, poziomu kwasu moczowego i zmianę poziomu elektrolitów. W miarę możliwość krew powinna zostać pobrana sprawnie, gdyż materiał pobrany po kilku nieudanych nakłuciach żyły ma obniżoną wartość diagnostyczną, Poziom fosfatazy alkalicznej i kinazy kreatynowej we krwi może być w takim przypadku zawyżony.
Biorąc pod uwagę szeroki zakres wartości referencyjnych u niektórych gatunków, wskazane jest, aby badania krwi były również przeprowadzane na zdrowych zwierzętach, tak aby łatwiej było porównać i zinterpretować wyniki, jeśli zwierzę jest chore.
Choroby nerek
Głównym wskaźnikiem chorób nerek u żółwi lądowych jest kwas moczowy czyli końcowy produkt metabolizmu białek i puryn u gatunków lądowych. Jego poziom znacząco wzrasta przy różnych chorobach nerek, dnie moczanowej, zaburzeniach czynności nerek spowodowanych bakteriemią i posocznicą, a także martwicy nerek z powodu leków nefrotoksycznych, takich jak aminoglikozydy i sulfonamidy. Karmienie pokarmem pochodzenia zwierzęcego, co jest fizjologiczne u niektórych gatunków żółwi wodnych, może również prowadzić do wzrostu kwasu moczowego. Obniżenie stężenia kwasu moczowego towarzyszy chorobom wątroby. Mocznik odgrywa jedynie niewielką rolę u gatunków lądowych, ponieważ jego stężenie pozostaje w normalnym zakresie przez długi czas, nawet przy wysokim poziomie kwasu moczowego. U gatunków wodnych mocznik jest też produktem wydalniczym metabolizmu białek, dlatego odgrywa większą rolę w diagnostyce chorób nerek. W chorobach nerek wzrasta również poziom fosforanów we krwi, ale hiperfosfatemia może być również spowodowana nadmiernym jego spożyciem, hiperwitaminozą D i hemolizą. U młodych zwierząt poziom fosforanów oraz fosfatazy wapniowej i alkalicznej jest fizjologicznie podwyższony w wyniku wzrostu kości.
Choroby wątroby
GLDH (dehydrogenaza glutaminianowa) jest głównym wskaźnikiem uszkodzenia komórek wątroby. Naturalnie GLDH występuje w mitochondriach hepatocytów i jest uwalniana do krwi tylko wtedy, gdy komórki ulegają zniszczeniu. Inne enzymy występujące w komórkach wątroby to ALT (aminotransferaza alaninowa), AP (fosfataza alkaliczna) i AST (aminotransferaza asparaginowa). Biorąc pod uwagę fakt, że enzymy te nie są wydzielane jedynie przez komórki wątroby, ich wartości należy interpretować również w oparciu o pozostałe wyniki badań oraz obraz kliniczny. Parametry funkcji wątroby to substancje, które są naturalnie syntetyzowane przez wątrobę i ulegają obniżeniu lub podwyższeniu w przypadku zaburzeń czynności wątroby. Parametrem który cechuje się większą specyficznością są kwasy żółciowe, choć na ich poziom może również wpływać karmienie, niedrożność dróg żółciowych i odwodnienie. Inne istotne parametry to frakcje białkowe we krwi, na które wpływ ma również dieta i czynność nerek. W przypadku podejrzenia stłuszczenia wątroby może być przydatne oznaczenie poziomu trójglicerydów i cholesterolu we krwi, ponieważ w tym przypadku są one zwykle podwyższone.
Warto jednak przy tym pamiętać, że fizjologicznie podwyższenie ich poziomów występuje u samic podczas formowania się żółtka (witelogeneza).
Hematologia
Oznaczając poziom hematokrytu, można stwierdzić niedokrwistość lub odwodnienie. Analiza hematologiczna może również dostarczyć ważnych informacji na temat stanu zapalnego.
Zmiany w liczbie komórek są mniej znaczące u gadów niż u ssaków, są zatem trudniejsze do zinterpretowania. Zakażenia bakteryjne i inwazje pasożytów, a także stres, mogą jednak powodować wzrost liczby heterofili. Liczba eozynofili rośnie w przypadku inwazji pasożytów oraz przy stymulacji układu odpornościowego. Wzrost liczby limfocytów następuje podczas gojenia ran, zapalenia, a także w przypadku inwazji pasożytów i zakażeń wirusowych. Zmiany w morfologii poszczególnych komórek mogą również wskazywać na infekcje.
Oglądając rozmaz, można stwierdzić obecność pasożytów lub ciałek wtrętowych związanych z zakażeniem wirusowym czy bakteryjnym, ale nie należy ich mylić z artefaktami, które powstały np. podczas przygotowywania czy suszenia preparatu. Gatunek, płeć, wiek i stan fizjologiczny zwierzęcia także wpływają na całkowitą liczbę i rozkład leukocytów. Trzeba jednak pamiętać, że fizjologicznie mogą występować znaczące sezonowe wahania w zakresach komórek.
Elektroforeza
Obok hematologii, elektroforeza białek surowicy może również dostarczyć przydatnych informacji na temat stanu zdrowia żółwi. Dostarcza nie tylko istotnych informacji o poziomach albumin, lecz także pozwala ustalić, czy zwierzę, które zachorowało, jest bardziej narażone na proces ostry (wzrost globulin α- i β) czy przewlekły (wzrost we frakcji γ-globuliny). Należy jednak pamiętać, że wykresy elektroforezy różnią się znacznie między gatunkami i że wiele innych czynników, takich jak płeć i pora roku, również wpływa na białka surowicy.
Badania parazytologiczne u żółwi
Infekcje endopasożytami mogą osłabiać zwierzę podczas brumacji, uszkadzając ściany jelit, pozbawiając je krwi i uwalniając toksyczne produkty przemiany materii. Z tego powodu późnym latem należy pobierać próbki kału od wszystkich zwierząt i przeprowadzić badanie parazytologiczne. Należy pamiętać, że po zastosowaniu terapii przeciwpasożytniczej może upłynąć do 6 tygodni, zanim leki zostaną całkowicie zmetabolizowane, a zwierzę będzie mogło bez obaw przejść w stan brumacji.
Badania molekularne u żółwi
Podczas brumacji funkcja układu odpornościowego jest znacznie osłabiona, zatem w tym okresie żółwie są znacznie bardziej podatne na czynniki zakaźne. Aby zapobiec transmisji, należy wykluczyć najczęstsze z nich. Są to m.in.: herpes-, rana- i torchi- (pikorna-) wirusy. Herpeswirusy są wykrywane głównie w wymazach z gardła. Ranawirusy można wykryć zarówno w wymazach z gardła, jak i kloaki, ale próbki tkanek są bardziej czułe. Torchiwirusy można wykryć w wymazach z gardła i kloaki. Mykoplazma jest powszechna u żółwi wodnych i można ją stwierdzić na podstawie wymazów z gardła i popłuczyn z nosa. Za pomocą PCR można też wykryć kokcydia wewnątrzkomórkowe (TINC). Występują głównie u żółwi tropikalnych (zwłaszcza promienistych), ale mogą się zdarzyć u wielu innych gatunków. Są wykrywane w wymazach z gardła i kloaki oraz w próbkach tkanek.
Badanie serologiczne u żółwi
Diagnostyka serologiczna pozwala na wykrycie przeciwciał przeciwko niektórym patogenom, co jest szczególnie istotne z przypadku przebytych niedawno zakażeń. Jak dotąd testy serologiczne dostępne są tylko dla żółwi lądowych. W laboratorium badane jest osocze w kierunku przeciwciał przeciwko najczęstszym herpeswirusom: herpeswirusowi typu 1 (TeHV-1) i TeHV-3. Biorąc pod uwagę fakt, że herpeswirusy wywołują zakażenia latentne, wszystkie zwierzęta, u których wykryto przeciwciała przeciwko herpeswirusom, należy uznać za stałych nosicieli, niezależnie od ich stanu zdrowia.
Oprócz herpeswirusów u żółwi lądowych można również wykryć przeciwciała przeciwko torchiwirusom (rodzina Picornaviridae). Szczególnie u młodych zwierząt wirusy te mogą prowadzić do chorób nerek i zmiękczenia pancerza.
Badania mikrobiologiczne u żółwi
Również różne bakterie i grzyby – wykrywane za pomocą hodowli – mogą mieć znaczenie dla zdrowia żółwi wodnych i lądowych. Wiele z nich jest jednak fakultatywnymi patogenami i występuje również u zdrowych zwierząt, dlatego takie badania są przydatne jedynie w określonych przypadkach i w określonych miejscach.
Przyszłość diagnostyki żółwi
Aby zapewnić najlepszą możliwą diagnostykę dla żółwi, stale dążymy do poszerzania zakresu naszych usług, a nowe testy PCR, poziomy hormonów, witamin i minerałów w przyszłości mogą odgrywać ważną rolę.
dr Rachel E. Marschang, dr Christoph Leineweber
Piśmiennictwo:
- Hyndman T, Marschang RE. Infectious diseases and immunology. W: Doneley B, Monks D, Johnson R, Carmel B, Ed. Reptile Medicine and Surgery in Clinical Practice. Oxford, UK: Wiley Blackwell; 2018. 197-216.
- Innis C, Knotek Z. Tortoises and freshwater turtles. W: Heatley JJ, Russell KE, Ed. Exotic Animal Laboratory Diagnosis. Hoboken, NJ, USA: Wiley Blackwell; 2020. 255-289.
- McArthur S, Barrows M. General care of chelonians. W: McArthur S, Wilkinson R, Meyer J, Ed. Medicine and Surgery of Tortoises and Turtles. West Sussex, UK: Blackwell Publishing, Chichester; 2004. 87-108.
